Yeniyetmə Psixologiyası

İlk Yetişkinlik Ve Orta Yaş Karşılaştırması

İlk yetişkinlik dönemi bireyin ergenlikten yetişkinliğe dönem olarak adlandırılır ve genel bağlamda 18-25 yaşları arasını kapsar. Birey bu dönem içerisinde kimlik özelliklerini, kariyer hedeflerini araştırmakta ve ciddi dönüşüm ve kararsızları bir arada yaşamaktadır. Ergenlik ve yetişkinlik arasında bir süreç gibi tabir edilen ilk yetişkinlik dönemi yeni deneyimlerin de anahtarı olabilmektedir. Birey bu süreç içinde hayatına yeni insanlar, olaylar, kariyer planlamaları katarak ileriki yaşam süreçlerine zemin hazırlamaya çalışmaktadır. Birey bu dönemde bireysel sorumluluk alarak, kararlar vererek yetişkinlik yoluna hazırlanmaya çalışmaktadır.  Fiziksel gelişim anlamında bakıldığında genç yetişkinlik; bireyin performansının zirve olduğu ve orta yetişkinliğe giden süreçte zayıflamaya başladığı bir dönemdir. Sağlık anlamında daha fiziksel bir güç ve dayanıklılıktan bahsetmek mümkündür. Cinsel birlikteliklerin de varlığı ile bu dönemde etkin bir etkileşim ağı vardır. Bilişsel süreçler açısından ilk yetişkinlik iş yaşamının gündeme gelmesiyle yaratıcılığın ve bilgiyi işleme davranışının artmasıyla açıklanabilir. Bireyler bilgiyi işleme konusunda daha kapsamlı bir çevresel ortam kurup gerçekçi bir süzgeç kullanmaktadır. Sosyoduygusal bağlamda genç yetişkin bireyler hayatına yeni bireyler katar ve bu bireylerle bazı bağlanma stillerine girer. Ve bu sayede sosyal bir etkileşime dahil olan bireyler duygusal süreçlerini diğer bireylerle paylaşmış olacaktır. Bu dönemde aşk kavramının da yaşama dahil olmasıyla birey fiziksel ve duygusal çekiciliğine de önem vermektedir. İlk yetişkinlik döneminde ergenlik dönemine kıyasla daha fazla sorumluluk alan birey daha az duygusal iniş çıkış süreçlerine de girerek çocukluk dönemine kıyasla bazen var olan mizaç özellikleri bu dönemde uyum sorunlarına yol açabilmektedir.  Orta yetişkinlik süreci keskin bir yaş sınırı içermese de genellikle 40-45 yaş ile 60-65 yaş arasına dek sürer. Orta yetişkinlik genel görüş olarak fiziksel yeteneklerin azaldığı ve sorumlulukların arttığı zamandır. Orta yetişkinlik dönemi kazanç ve kayıpların birbirini dengelediği bir dönemdir. Orta yetişkinlikte biyolojik işlevlerde düşüşler olmasına karşın; eğitim ,iş veya sosyo-kültürel hayatta yüksek kazançlar olmaktadır. Bu bağlamda değinebileceğimiz bir diğer nokta ise bireylerin psikolojik, kronolojik, biyolojik ve sosyal yaşlarının da olduğu bilgisidir. Bu süreç sağlık, güvenli yaşam gibi etkenlerin sağlanmasıyla kronolojik yaşı uzatır ve bu sürecin süresi de uzayabilir. Böylece orta yetişkinlik birçok insan için kayıp ve kazancın dengelendiği tek gelişimsel dönemdir. Orta yaşın sonuna doğru kayıplar daha da artmaktadır. Bireyler bu dönemde bazı fiziksel değişimlere de uğrarlar ;boy, kilo, yaşlanmanın ilk belirtileri gibi .Görme ya da duymada zorluklar, kemiklerde problemler, bazı rahatsızlıklar ,kronik hastalıklar görülebilir. Bilişsel anlamda ise bu dönem var olan bilgi birikimin (kritalize zeka) daha yoğun kullanıldığı bir dönemdir. Bilgi işleme sürecinin hızı bu dönemde düşse de en yüksek dört zihinsel yetenek orta yaş döneminde ortaya çıkmaktadır. Sosyoduygusal olarak ise Erikson'un yaşam boyu gelişim kuramında üretkenliğe karşı verimsizlik olarak nitelendirdiği orta yaş sürecinde bireyler üretkenlik konusunda bir verimsizliğe girerler. İş, aile, sosyal ve kültürel anlamda birey bir şeyler üretip geleceğe yönelik izler bırakmak isterler. Bu dönemde bu sosyoduygusal durumlarına eğilim gösterirler. Evlilik, ebeveynlik ,büyük ebeveynlik süreçlerinin de hayata dahil olmasıyla bireyler yakın ilişki ağlarını genişletmektedir. Bu bağlamda orta yetişkinlik geç yetişkinliğe doğru giden yolda bir köprü durumunda yer almaktadır.  İlk yetişkinlik ve orta yaş süreçlerini kıyaslayacak olursak; Fiziksel anlamda ;ilk yetişkinlik sürecindeki bireyler sağlık anlamında genel olarak orta yaştaki bireylere karşı daha dayanıklı olmaktadır. Orta yaştaki bireylerde görülen görme, duyma, eklem rahatsızlıklarının ilk yetişkinlikte daha az sıklıkla görülmesi de bireylerin gelişimsel dönemlerini etkilemektedir. İlk yetişkinlikteki bireylerde biyolojik veya fiziksel anlamlarda kazançlar olurken orta yaşta bu bağlamda kayıplar söz konusudur. Bilişsel anlamda ise ilk yetişkinlikte var olan yeni zihinsel süreçlerin, farklı düşünme stratejilerinin bireyde kazanç yöneliminde olması bireysel farklılıklar da göz önünde bulundurulunca dikkat çekmektedir. Orta yaş döneminde ise yeni zihinsel beceri ve var olan bilgi birikimlerinin değerlendirilip kullanılması yönünden kazançlar söz konusudur.Sosyoduygusal anlamda ilk yetişkinlik döneminde bireyler iş, eğitim dünyalarına girmekle ,yaşamlarına aşk duygusunu katmak belki de evlat sahibi olmak süreçleri ile dolu bir gelişimsel görevlere sahip olmaktadırlar. Orta yaş grubu ise iş yaşamları, ebeveynlikleri, sosyal birliktelik ağları ile bu süreç bakımından sosyoduygusal bağlamda kazançlara sahiptirler. İlk yetişkinlik döneminde var olan mizaca eklenen yeni tepkiler bazen uyumsuzluklara sebep olsa da sosyoduygusal anlamda genel olarak kazançlı bir gelişimsel dönemdir.  İlk yetişkinlik dönemindeki bireylerin başlıca gelişim görevleri; duygusal bağımsızlık kazanabilme, eş seçme, bir işe başlayabilme, bedensel özelliklerini kabul edip etkili biçimde kullanabilme, meslek seçimi ,akran gruplarına girme ve uyum sağlama, somut düşünmeyi öğrenme, davranışlarının sorumluluğunu alabilme, cinsiyetine uygun rolleri benimseyebilme, somut öğrenmeyi geliştirme ,kişisel değerlerine uygun yaşam hedefleri seçme, eş seçimi yapma ve evli şekilde yaşamayı öğrenme, vatandaşlık görevlerini yerine getirme işe girme ve kariyerinde ilerleme, çocuk yetiştirme topluma uyumlu bir sosyal gruba katılma, dostluk kazanma, eş seçimi, her iki cins ile olgun ilişki kurabilme, çocuk sahibi olma, meslekte kararlılık gösterme, vatandaşlık bilincinin gelişmesi, hayat planı oluşturma, toplumla uyumlu birey haline gelme, ekonomik bağımsızlığı elde etme, anne-babadan bağımsızlaşma, kariyerinde ilerleme, içselleştirilmiş bir ahlak anlayışı geliştirme vb. Gibi başlıca görevler vardır. Bu görevler bireysel farklılıklar ile gelişebilmekte ve değişebilmektedir.  Orta yaş dönemindeki bireylerin başlıca gelişim görevleri; Yetişkinlere özgü toplumsal sorumlulukları üstlenir. Daha önce seçme hakkını kazanan birey bu dönemde seçilme hakkını kazanır. Aile açısından düzenini kurar. Hayat standardını belirler. Sorumluluklarını bilir. Ergenlere rehberlik eder. Fizyolojik değişimlere uyum gösterebilir. Yeni kuşaklara rehberlik etme, fizyolojik değişiklikleri kabullenme, bazı hobiler edinmeye başlama, kendini eşiyle ve işiyle ilişkilendirme, ailenin devamını sağlama, daha iyi ekonomik standartlar elde etme, çocuklarının sorumluluğunu üstlenme, hobi edinme, yeni bir şeyler üretme, meslekte kariyer yapma, sosyal sorumluluk alma, yeni kuşaklara rehberlik etme, aileyi ve evi çekip çevirme, ekonomik bağımsızlığı devam ettirme vb. Gibi başlıca görevleri vardır.  Bu kapsamda ilk yetişkinlik en temel bağlamda ergenlik yetişkinlik arası bir süreç iken; orta yaş yetişkinlikten geç yetişkinliğe doğru giden ara dönem olarak nnitelendirilebilir Kaynak Ergenlik ya da Merhaba Hüzün: Talat Parman (2000).

İmtahan həyəcanı və xüsusiyyətləri nələrdir?

İmtahan həyəcanı nədir?İmtahan həyəcanını, əvvəlcədən öyrənilən biliklərin imtahan zamanında səmərəli istifadəsinə maneə yaradan və müvəffəqiyyətin azalmasına səbəb olan hal olaraq adlandıra bilərik. İmtahan öncəsində həyəcan çox insanda görünür. Həyəcanın müəyyən dərəcəyə qədər olması normaldır ancaq bu həyəcan daha çox artdığında imtahanda uğurlu nəticə əldə etməyə əngəl olur. Həyəcan hər hansı bir stresli vəziyyətdə yaşanan təbii bir duyğudur. Hər bir emosiya bizə bir sıra mesajlar verir. Heç bir emosiyadan qaçmamalı, bu duyğuya qulaq asmalı, onun bizə demək istədiyi mesajları anlamağa və təhlil etməyə çalışmalıyıq.İmtahan həyəcanının olub olmadığını necə bilə bilərik?İmtahan həyəcanı yetişkin insanlara nisbətən yeniyetmələrdə daha çok görünür. Bu şagirdlərin nailiyyətlərində xeyli azalma, dərslərə gecikmələr, imtahanlar və hazırlıqlar barədə danışmaqdan imtina etmək müşahidə olunur. Onlara bu mövzu ilə bağlı verilən suallardan narahat olurlar. Diqqətin yayınması, diqqətini cəmləyə bilməməsi, fiziki şikayətlərin nəzərə çarpacaq dərəcədə artması (qarın ağrısı, ürəkbulanma, tərləmə, yuxunun pozulması, iştahsızlıq və ya əksinə, həddindən artıq yemək, aşağı əhval-ruhiyyə və s.), çox oxumağa baxmayaraq aşağı nəticələr göstərmək, imtahan sırasında dərin bir boşluq yaşanması imtahan həyəcanının göstəricilərindəndir. İmtahan həyəcanın səbəbləri nələrdir?Özgüvən əksikliyi, ailənin yanlış münasibəti, əvvəlki uğursuzluqların təkrarlanmasından qorxma, mükəmməlliyətci yanaşma, zamanı düzgün istifadə edə bilməmək, planlamada sıxıntı, tapşırıq və vəzifələrin təxirə salınması, ailədən və ətraf mühitdən yüksək gözləntilər, imtahan nəticələri ilə bağlı mənfi düşüncələr imtahan həyəcanının səbəbləri arasında yer almaqdadır.İmtahan həyəcanı ilə necə mübarizə edə bilərik?1.İmtahan öncəsində planlı və doğru dərs çalışmaq uğurlu nəticə əldə etməyin ilk adımıdır. İmtahan hazırlıqını son günə buraxmamaq lazımdır. Sağlıqlı bəslənmə, yuxu rejiminə diqqət etmək çox önəmlidir. İmtahan qaydalarını öncədən öyrənmək və imtahan yerini öncədən ziyarət etmək imtahan  günü o yere adaptasiya olmağa yardım edəcəkdir. 2. İmtahan günündə imtahan yerinə nə çox gec nə də tez getməməyə çalışın. Doğru nəfəs alıb vermək, mənfi düşüncələri idarə etməyə çalışmaq bu həyəcanı yenməyə yardım edəcəkdir. 3. İmtahan sonrasında nəticələrdən asılı olmayaraq özünüzü mükafatlandırın. İmtahan sırasında etdiyiniz yanlışlar üzərində durmaq, yanlışları araşdırmaq, bir sonraki imtahan üçün bunları etməməyə yardım edəcəkdir.

Erkən nikahların yaratdığı Ginekoloji və Psixoloji problemlər

Erkən nikah və onun yarada biləcəyi problemlərlə bağlı cəmiyyətdə mütəmadi maarifləndirmə işləri aparılır, lakin hələ də belə faktlara rast gəlinir. Erkən nikahlar hər kəs tərəfindən birmənalı şəkildə mənfi qarşılansa belə, nəticələr onu göstərir ki, erkən nikahların baş verməsi problem olaraq qalır. Problemə hüquqi cəhətdən baxsaq, Azərbaycanda nikaha daxilolma yaşı 18-dir. Bu, Ailə Məcəlləsinin 10-cu maddəsi ilə də təsbit edilib. Qanunda göstərilib ki, azyaşlını nikaha daxil olmağa məcbur edənlər birbaşa cinayət məsuliyyətinə cəlb olunurlar. Həmin şəxslər 3 mindən 4 min manatadək cərimələnə və ya 4 ilədək azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırıla bilərlər. Bu mövzuda isə ən diqqətçəkən məqam erkən yaşda evliliyə məcbur edilən xüsusən qız uşaqlarının psixoloji və ginekoloji sağlamlığıdır. Hər zaman aktual olan bu mövzu barədə mütəxəssislərin yanaşmalarını qeyd etmək istəyirik. Mövzu ilə əlaqədar ginekoloq və psixoloqun mövqelərini məzmuna əlavə etdik. Ginekoloq Xumar İsmayılova qeyd edir ki, qızların erkən yaşda ailə qurması onların sağlamlığına olduqca ağır zərbələr vurur: “Yeniyetmə qız uşaqları ilk menstruasiyadan sonra hamilə ola bilsələr də, onların orqanizmi hələ yaxın 5 il ərzində hamiləliyin başa çatdırılmasına və doğuşa hazır olmur”. Ginekoloq mövzu ilə bağlı ətraflı məlumat verərək əlavə edir: “Erkən yaşlarda hamilə qalmaq qadınlar üçün risk faktoru hesab olunur. Ailə qurmaq üçün qızların orqanizmi müəyyən qədər formalaşmalıdır və bədənin hormonal funksiyası tamamlanmalıdır. Hələ 17 yaşı tamam olmayan qız ərə gedən zaman orqanizmdə reproduktiv sistem və endokrin orqanlar hələ öz funksiyalarını başa çatdırmamış vəziyyətdə olurlar. Erkən yaş doğumlarında ana və uşaq ölümləri, əlil uşaq dünyaya gətirmə riski daha böyükdür. Həmçinin, qızlarda hamiləlik zamanı böyrək problemləri də ortaya çıxır. Hamiləlik vaxtı orqanizmdə dövr edən qanın həcmi təxminən iki dəfə artır. Bu da o deməkdir ki, ürək iki dəfədən də artıq işləməlidir. Ürək-damar sistemi formalaşmamış azyaşlı hamilə üçün isə bu iki və üç dəfədən artıq yük deməkdir. Əksər hallarda erkən nikaha daxil olan qızların bu yaşda ana olmağa fizioloji olaraq tam yetişməməsi, çanaq sümüyü və doğuş kanalının hələ kifayətqədər inkişaf etməməsi doğuşu çox çətinləşdirir. 15 yaşından kiçik zahılarda müxtəlif xəstəliklərin inkişaf riskini artırır. Lazımi müalicə aparılmadıqda bu problemlər qalıcı əlilliyə, sidik ve nəcisi saxlaya bilməməyə, müxtəlif yoluxucu xəstəliklərlə nəticələnir. Belə nəticələr bir qadının həyatının sonuna kimi qalır. Həmçinin azyaşlı qızların subay qızlara və 20 yaşından sonra evlənəcək qızlara nisbətən cinsi və malyariya infeksiyasına yoluxma riski yüksəkdir. Bu risk təkcə ananın deyil, həm də uşağın sağlamlığını təhlükə altında qoyur. Azyaşlı anaların uşaqlarında tez-tez immunitet çatışmazlığı olur və 18 yaşından kiçik anaların yarımçıq uşaqlar və ya kifayət qədər çəkisi olmayan uşaqlar dünyaya gətirmə riski daha yüksəkdir.” “Erkən yaşda hələ yeni formalaşmağa başlayan reproduktiv sistemin hormonal pozuntusu, erkən yaşda valideyn olmaqla bağlı yaranan sosial, mənəvi-etik problemlər, erkən hamiləlik və onunla bağlı baş verən abortlar, vaxtından əvvəl doğuşlar, ginekoloji xəstəliklər, sonsuzluqla nəticələnə bilən ağırlaşmalar risk göstəriciləridir. 20 yaşadək qadınlararasında doğum etmiş və doğuşdan sonra olmuş uşaqların sayı çoxdur. Qadınların yumurtalıq funksiyalarının ən məhsuldar yaş dövrü 20-32 yaş arasıdır. Qadınların doğuş qabiliyyətinə təsir edəcək hər hansısa bir problem olmadığı təqdirdə 35 yaşına qədər rahat bir şəkildə hamilə qala bilər”, – ginekoloq Xumar İsmayılova vurğulayıb. Ginekoloq sonda uşaqların öz uşaqlıqlarını yaşadıqdan sonra ailə qurmalarını tövsiyə edib: “Uşaq uşaqlığını yaşamadan evləndirildiyi üçün ailənin nə olduğunu dərk etməyə zamanı belə olmur, uşağın tək özü deyil, orqanizmi də böyümədiyi üçün ana ola bilmir. Bəzən isə buna görə erkən qurulan ailə elə erkən də dağılır və bir növ tez boşanmaya yol açır.” Ginekoloji problemlər qədər psixoloji problemlər də bu məsələdə vacib məqamdır. Psixoloq, “İnsan Mühəndisliyi” proqramının rəhbəri Rövşən Nəcəfov erkən nikahları insan həyatında psixoloji terror adlandırır. O qeyd edir ki, günümüzdə daha çox qız uşaqlarının erkən nikaha təhrik edilməsi cəmiyyətin mənəvi cinayətkarlığıdır. Psixoloqun fikrincə, erkən və məcburi nikaha təhrik edilmiş uşaqların həyata baxışı müstəqil və yaradıcı deyil. İnsan həyatına mənəvi terrorun edilməsi köləlik psixologiyasıdır: “Ailənin təhsilsiz olması və dırnaq arası adət-ənənə adlanan stereotiplərin mövcudluğu valideynlərin övladlarını erkən nikaha təhrik etməsinin psixoloji müşahidəsidir. Günümüzdə daha çox qız uşaqlarının erkən nikaha təhrik edilməsi isə cəmiyyətin mənəvi cinayətkarlığıdır. Yaranmış mənzərəyə psixoloji yanaşsaq, aydın görmək olur ki, erkən nikaha təhrik edilmiş qız uşaqlarının sosial xarakteri dərin depressiyaya və intihar kimi hallara gətirib çıxarır. Bəzən valideynlər bunu iqtisadi və ya sosial həyatları ilə əlaqələndirirlər. Amma, insanın iqtisadi və sosial həyatı uşaqdan asılı deyil. İstənilən halda bir insanın taleyini məhv etmək bir cəmiyyətin taleyini məhv etməkdir.” Psixoloq mövzu ilə bağlı ətraflı fikirlərini əlavə edir: “Konservativ ailələrdə qız uşaqlarına “evdə qalacaqsan”, “bəxtin bağlanıb”, “yaşın keçir”, “ailə qur və uşaq dünyaya gətir” kimi psixoloji təsir ifadələri işlədilir. Alternativ seçimləri olmayan qız uşaqları valideynlərinin qərarlarına qarşı çıxa bilmirlər. Ailə qurandan sonra da müxtəlif fikirlər psixoloji təsir kimi fərqli formada ifadə edilir. Psixoloji təzyiq öz mahiyyətini dəyişmir. Erkən nikah uşaqların uşaqlıqlarını əlindən alır, həmyaşıdlarından uzaqlaşdırır, təhsil həyatını yarımçıq saxlayır və gələcəkdə həmin uşaqlar şəxsiyyət kimi formalaşmırlar. Erkən evliliyə təhrik edilmiş qız uşaqları hər cür istismarla qarşılaşırlar. Fiziki və psixoloji hazır olmadan, evlilik həyatına başlayan xanımlar şiddət və cinsi zorakılığa məruz qalırlar. Təhsilsiz və sosial fəallığı olmayan xanımlar məruz qaldığı bütün fiziki və psixoloji şiddətlə mübarizə apara bilmirlər.” “Erkən evlilik həyatına başlamış xanımların ailə qurmaqdan əvvəl fikri öyrənilmədiyi kimi, ailə qurandan sonra da heç bir məsuliyyətli qərarların verilməsində də fikri öyrənilmir. Bütün qərarların verilməsində kişi zehniyyəti xüsusi rol oynayır. Tibbi olaraq biliklərə yiyələnməyən ailələrdə qızların istənməyən hamiləlik riskini artırır. Fiziki və psixoloji hazırlığı olmayan insanın uşaq dünyaya gətirməsi onun üçün faciəyə çevrilir. Belə olduğu halda insanda postnatal depressiya müşahidə olunur. Analıq statusunun məsuliyyətini dərk etməyən uşağın öz həyatı ilə bağlı bütün sualları cavabsız qalır. Hər şeyin əvvəlki kimi olmayacağını düşünən şəxs öz həyatında fəaliyyətsizliyi qərarlaşdırır. Bu isə həyatın növbəti mərhələlərində daha çətin psixoloji problemlərə çevrilir”, – psixoloq Rövşən Nəcəfov vurğulayıb. Psixoloq sonda cəmiyyətdəki bu problemin həlli üçün başlıca amilin təhsil, maarifləndirmə olduğunu xüsusi qeyd edir: “Erkən və məcburi nikahlara qarşı mübarizəmizin əsasını maarifləndirmə fəaliyyətləri təşkil edir. Qanunun aliliyi ilə erkən və məcburi nikahlara səbəb olan şəxslər cəzalandırılmalıdır. Cəmiyyət olaraq isə erkən və məcburi nikahlara qarşı ictimai qınaq yaratmalıyıq. Biz cəmiyyət olaraq erkən və məcburi nikahlara yox deməliyik. Övladlarımıza iqtisadi yük kimi deyil, cəmiyyətin dəyərli üzvləri kimi baxmağı öyrənməliyik. Hər bir ölkənin gələcəyi gənclərdir. Gələcəyimiz üçün övladlarımızın təhsilli, sağlam və yaradıcı olması vacibdir.” Səma Qurban AMVPRESS.AZ

Ağ yalan söyləmək olarmı ?

Psixoloq.az bildirir ki,çoxumuz yalan danışmağın uşaqlıqdan bəri pis bir davranış olduğunu öyrəndik. Böyüdükcə kiçik "ağ" yalanlara məruz qaldıq və ya özümüz ağ yalanlar danışdıq.  Yetkinliyə keçdiyimiz zaman, insanı tənqiddən qoruduqlarını və ya problemlərini azaltdıqlarını nəzərə alaraq, qanuni yalanları qanuni hesab etdik. Bütün bu proseslərə baxmayaraq, yalanın (kiçik və ya böyük) düzgün sayılacağına əmin ola bilərikmi? NƏ ÜÇÜN "Ağ YALANLAR" söyləyirik Valideynlər üçün uşağın üzülməsinin qarşısını almaq üçün ağ yalanlardan istifadə etmək çox yayqın bir haldır və araşdırmalara görə bir çox mədəniyyətdə bu normal sayılır. Məsələn, bir valideyn uşağın zədələnmiş heyvan haqqında narahat olmaması üçün kiçik yalan danışa bilər və ya həkim otağında incidilmək qorxusunu bununla  dayandıra bilər. Çox vaxt bu hərəkət şəfqətli olaraq qəbul edilir və başqa bir insana zərər verməmək üçün deyilən "sosial yalan" hesab olunur. Yetkinliyə girəndə belə "kiçik" yalanlar çox vaxt davam edir. Bir çox böyüklər yalanın yeganə etik variantın olduğu vəziyyətlərdə olduğunu hiss edə bilərlər. Bu hisslərə görə; Kimsə sizin toyunuza necə baxdığını soruşsa, dürüst rəyinizə baxmayaraq, yalnız bir məqbul cavab var. İş mühitində, müdirinizlə  qarşılıqlı ünsiyyətə gəldikdə vəziyyət eynidir. Birinin tənqiddən utanmasına və ya narahat olmasına mane olmağınız lazım olduqda eyni durum keçərlidir Belə hallarda insanlar tez-tez özlərinə aşağıdakı sualı verirlər; Həmin an yalan danışmaq dürüstdən daha az zərərlidir.Deyil mi? Peşəkar və şəxsi həyatınızda daha böyük dürüstlüyü təbliğ etməyə çalışın və yalan danışmaqdan çəkinin. Həqiqəti söyləyərkən özünüzü rahat hiss etdiyiniz mühit yaratmağınızdan əmin olun və başqalarının bu şəkildə edə bildiklərini hiss etməyə kömək edin. Mümkün qədər dürüst olsanız, ətrafdakıların inandığınızı hiss edə biləcəyiniz şərait yarada bilərsiniz. Başqa bir məsələ həqiqəti gözəl bir dildə və üslubda söyləməkdir. Bu, müsbət niyyətlə yalan danışma ehtiyacını dayandırmağa kömək edəcəkdir.  Ağ yalan danışmaq olmaz! Ən yaxşı və yeganə ünsiyyətin dürüstlük olduğunu düşünənlər də var, ağ yalanı dayandırmaq istəməyənlər və ya bir şəkildə həqiqəti təhrif etmək. Bu davranış növündə aşağıdakı iki amili nəzərdən keçirin: Həqiqətin nə qədər təhrif olunduğunu və yalan ortaya çıxdıqda necə rezonans doğurduğunu. Qısa bir müddət (ölüm və ya xəstəlik hadisəsi kimi) yalan danışmaq və sonra həqiqəti insana bildirmək məqsədəuyğun ola bilər. Ancaq bu kiçik ağ yalanlar da vərdiş halına gələ bilər, addım-addım onlardan uzaqlaşmalısan. Yalan öncə zərərsiz görünsə də, daha yaxşı deyildiyinə və ya deyilməməsinə  qərar vermədən əvvəl bu nöqtələri diqqətlə düşünmək lazımdır. Nəticədə gizlənən hər həqiqətin yalan deyilən şəxsə ziyanı var. Unutma ki, dürüst olsanız, insanlarla əsl ünsiyyət quracaqsınız və yalanın zehni sağlamlığınıza hər hansı bir mənfi təsir göstərməsi mümkün olmayacaqdır.

Gəncliyin ilk dövründə ortaya çıxan problemlər

Yeniyetməlik və gəncliyin ilkin dövründə ortaya çıxan problemlər: Şəxsiyyət pozuntuları və şəxsiyyət ziddiyyətləriYeniyetməlik kriziSosial fobiya və komplekslərAnksiyete (Həyəcan) pozuntularıDepressiya, bipolyar pozuntu və digər emosional pozuntularCinsi problemlərMaddə sui-istifadəsiDavranış problemləriAdaptasiya və sosial problemlərYemə pozuntularıPosttravmatik stress

Davranış, nitq pozuntuları - İnkişaf terapiyası nədir?

Uşaq Psixologiyasının əsası olan İnkişaf terapiyası, uşaqların 18 yaşına qədər inkişaflarını diqqət mərkəzində saxlayır və bu mərhələdə inkişaf problemlərinin terapiyasını və reabilitasiyasını əhatə edir. Uşaqların inkişafı sadəcə fiziki inkişafla məhdud olmayıb, nitqin inkişafı, sosial adaptasiya, motor bacarıqlarının inkişafı, psixoseksual və koqnitiv inkişaf kimi müxtəlif sahələrlə birgə düşünülməlidir. Son dövrlərdə inkişaf pozuntuları adı altında bir çox diaqnoz geniş yayılmağa başlamışdır. Bu pozuntuları yaşayan uşaqlar bacarıqlarını göstərməkdə çətinlik yaşayırlar. Bununla yanaşı, nevroloji və xromosom pozuntuları ilə bağlı xəstələiklər yaşayan uşaqlarda qabiliyyət itkiləri ortaya çıxır. İnkişaf terapiyası, hər iki halda uşaqların qarşılaşdıqları çətinliklərin və ləngimiş bacarıqların mümkün olan səviyyəyə qədər reabilitasiyasını hədəfləyir. İnkişaf terapiyasının tətbiq olunduğu hallar: Nitq pozuntularıKoqnitiv / Zəka problemləriAutizmin spektr pozuntularıGeniş yayılmış inkişaf pozuntularıSensomotor pozuntularDiqqət catışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusuDavranış pozuntularıSosial fobiya (Sosial Həyəcan Pozuntusu)Görmə və eşitmə ilə bağlı problemlərMotor pozuntularıAkademik uğursuzluq (meduna.az)

Uşağa cinsi tərbiyə necə verilməlidir?

Yeniyetmə yaşlarında orqanizmdə baş verən dəyişikliklər, inkişaf gənclərin və onların gələcəyi üçün cavabdehlik daşıyan böyüklərin qarşısına yeni problemlər çıxarır. Cinsi hormonların artıq dərəcədə hasil olunması nəticəsində orqanizmdə baş verən bioloji dəyişikliklər cinslər arasında münasibətlərin dəyişməsinə səbəb olur ki, bu da qarşıya ictimai və əxlaqi məsələlərin həlli kimi ciddi vəzifələr qoyur. Yaşlılar bunu bilməli və heç vaxt yaddan çıxarmamalıdırlar. Onlar gigiyena məsələləri haqqında məsləhətlərlə kifayətənməyib, yeniyetmə gənclərə orqanizmin biofizioloji xüsusiyyətləri, bu dövrdə müqabil cinsə münasibət haqda sadə, onların anlayacağı şəkildə məlumatlar verməlidirlər. Əgər bu yaşda orqanizmdə fizioloji dəyişmə prosesləri, şəxsi gigiyena qaydalarına aid məsələlərdə valideynlər uşaqlar ilə ümumi dil tapırlarsa da, yeniyetmə yaşlarında olan oğlanlarda baş verən bəzi seksual məsələlərdə onlar böyük səhvlərə yol verirlər. Bunlardan ən çox təsadüf olunanı valideynlərin, müəllimlərin təsadüf etdikləri onanizm — masturbasiyadır. Oğlanların bu “eyib işlə” məşğul olduğunu bildikdə xüsusilə analar çox həyəcanlanırlar. Bu vəziyyətdə, adətən, istər fizioloji və istərsə də psixoloji sferada elə bir gərginlik yaranır ki, gəncin şüuru qeyri-ixtiyari olaraq yalnız bir istiqamətdə fəaliyyət göstərir və onu müəyyən yollara bu vəziyyətdən qurtarmağa məcbur edir. Onanizmə də elə bu baxımdan münasibət göstərilməlidir. Birinci masturbasiyalar səbəbi dərk olunmadan, sonralar isə dərk olunmuş səbəblərlə edilir. Cinsi əlaqə istəyi, adətən, gəncin özü üçün uydurduğu xəyali fikirlər, fantaziyalar nəticəsində, məsələn, tanıdığı və ya tanımadığı qadının, qızın obrazını xəyalına gətirdikdə yaranır. Belə fantaziyalar məlum səbəblərə. görə oğlanlarda qızlara nisbətən daha çox inkişaf etmiş olur. Masturbasiya aktının-sayı gənc orqanizmin fərdi xüsusiyyətlərindən və onun azad vaxtlarından necə səmərəli istifadə etməsindən asılıdır. Bəzi gənclərdə psixoloji gərginlik o qədər güclüdür ki, cinsi istək onun başqa hissləri arasında üstünlük təşkil edərək gəncin diqqətini daimi olaraq seksual sahədə cəmləyir. Belələrini masturbasiya aktı müəyyən müddət üçün bu gərginlikdən çıxarır. Bir qayda olaraq normal cinsi əlaqənin başlanması onanizmlə məşğul olmağa son qoyur. Amma bəzi hallarda evləndikdən sonra da müəyyən səbəblərə görə (arvadın xəstəliyi, hamiləlik, aybaşı və s.) onanizmdən istifadə olunur. Bəzi gənclərin həyatında onanizm yeganə əyləncəyə çevrilir və o, vaxtının çoxunu masturbasiyaya həsr edir. Belə vəziyyət əksərən intellekt cəhətdən məhdud, qaraqabaq, utancaq və yaşıdlarından ayrılıb, onlarla yoldaşlıq, dostluq etməyən gənclərdə olur. Belələri təklikdə olmağı, vaxtını boş-boşuna keçirməyi xoşlayırlar. Buna görə valideynlər belə gəncləri müəyyən bir maraqlı fiziki və ya əqli işlə, idmanın bir növü ilə maraqlandırmalı, onu yaxşı, işgüzar həmyaşıdları ilə yoldaşlığa, dostluğa təhrik etməlidirlər. Ümumiyyətlə, qeyd etməliyik ki, fiziki əmək, idman onanizmlə məşğuliyyətin qarşısını tamamilə almasa da, onun sayının hiss olunacaq dərəcədə azalmasına səbəb olar. Yeniyetmənin onanizmlə məşğul olduğunu bildikdə valideynlər heç bir vaxt cəza tədbirlərinə əl atmamalı, bu işlə məşğul olmayacağı haqqında onun söz verməsini tələb etməməlidirlər. Unutmaq olmaz ki, belə yeniyetmələrdə iradə zəif olduğundan onanizm istəyi həmişə onun verdiyi vədə üstün gələcəkdir. Burada yalnız valideynlərin sakit, inandırıcı söhbəti və məsləhətləri, eləcə də oğlanın məsləhətləri anlayıb qəbul etməsi müəyyən rol oynayar. Validə Abbasova Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin Psixoloqu

Yeniyetmə övladı olanlar...

Yeniyetməlik insan həyatında dəyişikliyin ən çox yaşandığı çətin bir dövrdür. Bu dövrdə valideynlərin öhdəsinə çox iş düşür. Həm fiziki, həm də əqli cəhətdən fərqli olan uşaq yetkin olmağa çalışarkən bir yandan da uşaq qalmaq istəyir. Yeniyetməliklə birgə istəkləri, zövqləri, vərdişləri fərqli olur, ana-atadan uzaqlaşır, sorğulama və rədd etmə mərhələsi başlayır. "Bu dövrdə yeniyetmələrə necə yanaşmalıyıq?"sualına cavab tapa bilsək, özlərini çarəsiz hiss edən valideynlərə yol göstərə bilərik. Tənqiddə simic, tərifdə comərd olun Yeniyetmələrin qəbul edilmə, qiymətləndirilmə və bəyənilmə ehtiyacları hədsizdir. Uşaqlıq dövründə böyüklərin dediklərini doğru bilən yeniyetmələr bu dövrdə sorğulamaya başlayar və öz doğrularını tapmağa çalışarlar. Daha çox "mən"ə diqqət yönəldən fərd bu dövrdə daha çox daxili səsini dinləyər, duyğuları ilə məntiqi arasında balans yaratmağa çalışar və ətraf səslərdən narahat olarlar. Valideynlərin dediklərini dinləməz, dostlarının dediklərini isə canla-başla eşidərlər. Buna görə onun bu yolda atdığı addımlarını izləmək, səhvlərini görməzdən gəlmək, ona hiss etdirmədən yolunu asanlaşdırmaq üzərindəki təzyiqi azaldacaq. Etdiyi yaxşı işlər üçün tərif dolu sözlər demək, bir sonrakı addımı atması üçün həvəsləndirmək lazımdır. Təriflərinizi eşitmir, ya da heç vecinə deyilmiş kimi davransa da, əslində önəmsəyir. Fərqli olduqlarını qəbul edin Uşaqlarımız bizimlə eyni dövrdə dünyaya gəlməyib. Onların dövrü texnologiya dövrü sayılır. Sosiallaşmanı virtual dostlar tapmaq kimi qavrayan yeni nəsillə aramızda həm yaşam, həm də dünyagörüşü fərqinin olduğunu qəbul etməliyik. Bizim doğrularımızla onlarınkı eyni ola bilməz. Bizə keçmiş düşüncəli deyə bilərlər. Məsələn, siz də vaxtilə öz valideynlərinizlə eyni mövzularda mübahisə etmisiniz yeqin. Nələrdən zövq aldıqlarını, günün trendlərini eyni dildə danışa bilmək aradakı bağın zəifləməsini əngəlləyəcək. Ancaq şəxsi həyatlarına müdaxilə etməkdən, dostları ilə virtual aləmdəki söhbətlərinə burun soxmaqdan qaçın. Ana və atanın münasibəti güvən ehtiva edirsə, uşaq da yalan deməyəcək, gizlətmək ehtiyacı duymayacaq. Ancaq telefonu, sosial şəbəkələri yoxlanılan bir yeniyetmə bunu hiss edərsə, yaşayacağı güvənsizlik duyğusu tamamilə ailədən uzaqlaşmasına, güvənəcəyi başqa bir liman axtarmasına, özünə qapanmasına səbəb olacaq. Bu dövrün müvəqqəti olduğunu özünüzə tez-tez xatırladın Valideynlər bəzən özlərini çarəsiz hiss edə bilər. Çıxış nöqtəsi tapmaqda çətinlik çəkə bilərlər. Həmişə uşaqla mübahisə etmək, söz dinlətməyə çalışmaq, etdiyi səhvləri görüb tənqid etməmək çətindir, əlbəttə. Amma keçmişə baxıb eyni yolları bizim də keçdiyimizi xatırlamaq işə yaraya bilər. Bir müddət sonra fırtınanın sakitləşəcəyini bilmək sizi rahatlada bilər. Yeniyetmənin tək istədiyi bir an əvvəl bu dövrün bitməsi, bədəninin yetkinləşməsi, dediklərinin qəbul edilməsidir. Onu rahat buraxmaq, kənardan müşahidə etmək, güvənini qazanmaq, önündə, ya arxasında deyil, yanında olduğumuzu hiss etdirmək çox vacibdir. Hər zaman yaxşı dostları olmayacağını bilin Həyat bizə yaxşı ilə pisi ayırd etməyi təcrübələr yaşadıqlarımız əsasında öyrədir. Dostlarla yaxın əlaqələri çox vacibdir. Onlarla birlikdə ikən təcrübə qazanır. Nəticələri o an üçün mənasızdır. Sınamaq, yanılmaq, yenə sınamaq öyrənməyin təməl formuldur. Biz nə desək, yenə havada qalacaq. Yıxılacaq, qalxacaq, yıxılacaq, yenə qalxacaq. Ətrafında yaxşı dostları olduğu kimi, mənfi dostları da olacaq. Heç birinin təsadüfən qarşılarına çıxmadığını, hər fərddən öyrəncəyi bir şeylər olduğunu bilmək, səbrli olmaq işimizə yarayacaq.

Agresif davranışları artırsa - Psixomola nədir?

Yeniyetməlik dövrü uşaqlıqdan yetkinliyə keçid, bioloji, psixoloji, fizioloji, ictimai inkişafın müşahidə olunduğu dövrdür. Yeniyetməlik dəyişmə müddətidir. Şəxsiyyətin ortaya çıxmasının reallaşdığı, sorğuların başladığı, qarışıqlıq və qərarsızlıqlar müddətidir. Valideynlərdən ayrılıb müstəqilliklərini qazanmaq istəyinin olduğu, lakin eyni zamanda yetkin olmanın tələb məsuliyyətlərdən qaçmadır. Bütün bunları nəzərə alsaq yeniyetmə olmaq asan deyil. Eyni şey ana, atalar üçün də etibarlıdır, yeniyetmə valideyni olmaq heç də asan deyil. Yeniyetmə artıq valideyndən uzaqlaşma, onların səhvlərini tapmaq, zəifliklərinin fərqinə varmağa və yoldaşlarına daha çox yönəlməyə başlayır. Bu nöqtədə də valideynlərin qorxuları dövrəyə girir. Övladlarının səhv dostluqlar quraraq yanlış istiqamətə yönəlməsi, risk alma, maddə və spirt istifadə riski, aqressiv davranışların artması, dərs, iş davranışında problemlərin meydana gəlməsi və akademik həyata maraqsızlıq kimi onları narahat edən hallar ortaya çıxır. Burada yarana biləcək emosional qırıqlığı nəzərə alaraq bir mütəxəssisdən yardım almaq və çətin prosesin öhdəsindən gəlmək həm yeniyetməni həm də valideyni rahatlaşdırar. Hansı hallarda psixomola ola bilər? — Yeniyetmə ilə kommunikativ olaraq qopuqluq yaşanmağa başlanıbsa, — Şəxsiyyət qarışıqlığı yaşanırsa, — Valideyn olaraq, yeniyetmə övladınızla necə davranacağınızı bilmirsinizsə,— Akademik müvəffəqiyyət düşürsə, — Spirtli içki və maddə istifadəsinə başlayırsa — Agresif davranışları artırsa— Sosial uzaqlaşma və bənzəri hallarda psixoloqa müraciət edilə bilər. Əgər yuxarıda qeyd olunan hallar övladınızda da müşahidə olunursa mütəxəssisə müraciət etməyiniz mütləqdir. Unutmayaq ki, yeniyetməlik dövrü bizim həyata sağlam formalaşmış fərd kimi addım atmağımız üçün mühüm bir keçid dövrüdür. Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu  Validə Abbasova

Yeniyetmələrin əsas psixoloji problemləri

Yetkinlik,fərdin qarşı cinslə yaxınlaşması və bu yaxınlaşmanın nəticəsi olaraq,fiziki və hissiyyat baxımından doyuma çatması kimi adlandırılmaqdadır.Yetkinlik sadəcə fizioloji inkişafla bağlı deyil,hissi və zehni inkişafla da əlaqədardır.Uşaqlıqda başlayan yetkinlik qavramı,yeniyetməlik dövründə pik nöqtəyə çatır.13-14 yaşlarında başlayır,17-21 yaşlarında bitir. Qızlarda 11-13 yaş Oğlanlarda 13-15 yaş  Yeniyetməlik dövründə böyümə və bədən dəyişikliklərinin davranış və qaydalar üzərindəki təsirləri: -Yalnızlıq istəyi -işləmək istəksizliyi -can sıxıntısı -narahatçılıq -qaydalara qarşı dirəniş -cəmiyyətlə ziddiyyət -cinsiyyətə hədsiz maraq -həssaslığın artması -özgüvənsizliklə və s. ilə özünü göstərir.  Aqressiv davranış yeniyetmələr arasında geniş yayılıb və get gedə artmaqdadır.Belə yeniyetmələr cəmiyyətə olan dəyər və münasibətləri deformasiyaya uğradır.Eqoizm,ətrafdakıların hisslərinə laqeydlik,neqativ davranış belə yeniyetmələrin tipik xüsusiyyətlərindəndir.Bəzi tədqiqatçılar yeniyetmə aqressiyasının səbəblərini yeniyetməlik dövründə yaranan fizioloji dəyişiklikdə görür.Cinsi yetişkənlik dövründə endokrin vəzilərində olan dəyişikliklər nəticəsində yeniyetmənin davranışında emosional reaksiyalar üstünlük təşkil etməyə başlayır.   Yeniyetmənin aqressiv davranışının səbəblərini araşdırarkən,nəticə aydındır:aqressiv davranışın yaranmasında bioloji,psixoloji və sosioloji amillər mühüm rol oynayır.  Yeniyetmədə aqressiyanın təzahürünə təkcə uşağın inkişafında olan problemlər deyil,həm də situativ amillərdə təsir göstərə bilər.Məsələn:bu başqalarının yeniyetmələrə verdiyi qiymət,qisas almaq və ya nəyin isə qarşılığını vermək arzusu ilə bağlı meydana çıxa bilər.  Yeniyetməlik dövründə aqressiya bir çox hallarda ətrafdakıların davranışına cavab reaksiyası və ya “qisas” arzusu ilə bağlı ola bilər.Əgər yeniyetmənin aqressiv hərəkətə cavab  vermək imkanı olmursa,nəticədə yeniyetmədə frustrasiya halı yüksəlir,lakin aqressiv motivin səviyyəsi ləngiyir.  Müasir dövrümüzün dinamikliyi zəminində yeniyetmələrin problemlərinin psixoloji istiqamətdə tədqiq olunmasında yeni cəhətlər özünü büruzə verir.Yeniyetməlik problemlərinə gender aspektindən yanaşmada mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  Yeniyetmələrin problemlərinə gender baxımından yanaşma onların şüurunun ,davranışının formalaşmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir .Müasir dövrdə yeniyetmələr üçün ümumi cəhət,onların formalaşmasında maksulinizasiyanın ön plana çıxmasından ibarətdir.Bu mövqedən çıxış edərək,kişinin güclü ,müstəqil,aktiv,aqressiv,şəxsi mailiyyətlərə yönəlmiş və s,qadının isə zərif,dözümlü,zəif,asılı,emosional,nəzakətli,ailənin maraqlarına istiqamətlənmiş olmasına xüsusi diqqət yetirilir.  Yeniyetməlik dövrünün özü yüksək risk qrupunu təmsil edir.Bu özünü bir sıra amillərdə göstərir.1-ci psixotermonal proseslərdən başlayaraq , “Mən” konsepsiyasının yenidən qurulması ilə tamamlanan,yeniyetməlik dövrünə keçmənin çətinlikləri,2-ci yeniyetmənin təqdim etdiyi sosial mövqenin qeyri-müəyyənliyi və məhdudluğu,3-cü sosial nəzarətin mexanizmlərinin yeniləşməsi ilə şərtlənmiş ziddiyyət:normalar və böyüklərə itaətkarlıqla əsaslanmış heç bir təsir gücünə malik olmayan uşaq nəzarət formaları,böyük nəzarət vasitələri isə təxmin edilən şüurlu intizam və özünə nəzarət isə ya hələ yoxdur və ya hələ möhkəmlənməyib.  İnsan doğulduğu gündən cəmiyyət həyatına daxil olur,sosiallaşır və özünəməxsus inkişaf mərhələsi keçir.İnsanın inkişafında bioloji,sosial və psixoloji olmaqla bir çox amillər iştirak edir.Bu nöqteyi nəzərdən psixoloqlar hesab edirlər ki,uşaq və yeniyetmələrin inkişafında iştirak edən ən mühüm sosial qrup-ailədir.Ailə-sosial mövqenin formalaşmasına təsir edən ən vacib amillərdən biridir.Hər bir ailə ümumi cəhətlərlə yanaşı eyni zamanda özünəməxsus və unikal xüsusiyyətlərə malikdir.  Yeniyetməlik dövrü ailənin bütün üvzlərinin sosial,şəxsi və ailəvi münasibətlərin sınağa çəkildiyi dövrdür.  Şəxsiyyətin formalaşmasında valideynin rolu əvəzsizdir.Övlada qayğı ilə birgə valideynlər yeniyetmənin “Mən” konsepsiyasının,hisslərinin,həyat planlarını,təfəkkürün formalaşmasında mühüm rol oynayır.Valideynlər arasında tərbiyə ilə bağlı razılıq pozulursa,yeniyetməyə mənəvi,psixoloji cəhətdən yaxın,onun dayağı olan insanların mübahisəsi ,xüsusilə bu mübahisəyə onun səbəb olması yeniyetməni narahat edir.Bəzən yeniyetmələrdə olan əsəb gərginliyinin ,həyəcanın,aqresiyanın yaranmasında məhz belə situasiyalar az rol oynamır.Yeniyetmə üçün ailə üzvləri arasındakı münasibətlərin necə olması ,valideynlərin ona münasibəti çox vacibdir.Bəzi hallarda yeniyetmənin aqressiv davranışına valideynlərin kobud cəza növlərini seçmələri də səbəb olur.Ailədə fiziki zorakılıq yeniyetmədə valideynlərinə,özünə,yaşıdlarına qarşı neqativ hisslər yaradır.   Aqressivlik problemi ilə rastlaşan bir çox valideynlər yeniyetmələrin problemli olması ilə razılaşmaq istəmir.Bəzi valideynlər tez-tez birə bir sualla müraciət edirlər: “Niyə mənim övladım qəddardır?” ,”Qızımın mənə kobud cavab verməsinə nə səbəb ola bilər?” və s.  Hörmətli valideynlər,əgər sizin ailədə aqressiv yeniyetmə varsa,əvvəlcə öz davranışınıza tənqidi yanaşmağa çalışın.Aqressiv davranış modeli barəsində ilk biliklərini də yeniyetmələr ailədə mənimsəyirlər.(dushunce.az)

Yeniyetməlikdə törədilən cinayətlər... - Valideynlərə XƏBƏRDARLIQ

Ölkəmizdə cinayətlərin demək olar ki, yarısı 25 yaş və bu yaşdan aşağı olan uşaqlar və gənclər tərəfindən törədilir. Aparılan araşdırmalara görə, yuxarı yaşlarda cinayət törədənlərin 100-də 90 faizinin  uşaqlıq və gənclik yaşlarında cinayət işlədiklərinə rastlanılıb. Uşaq və gənclərdə cinayət səbəblərini tapmaq və bunların qarşısını almaq, bir tərəfdən cəmiyyətdə işlənən cinayətlərin də azalmasına kömək edəcəkdir. Uşaq və gənclərin cinayət sayılan davranışları ailəyə, çevrəyə və məktəbə qarşı günah işləməklə başlayır, sonluğu isə qanunların cinayət hesab etdiyi davranış və hərəkətlərə doğru əyilməklə bitir. Baş verənləri bu şəkildə sıralaya bilərik: Ev, məktəb və iş yerinə yalan danışmaq, Gecə gec vaxtlara qədər evə gəlməmək, Evdən və məktəbdən qaçmaq, Məktəb və iş tənbəlliyi, Oğurluq, içki qəbulu ilə əlaqəli cinayətlər, tapança daşımaq, yaralama, öldürmə. Uşaq və gəncləri cinayətə yönəldən ailələrin ortaq xüsusiyyətləri isə bunlardır: Yerində olmayan ana-ata nəzarəti, Ailənin uşağa həddindən çox təzyiq etməsi, Valideynin uşağa həddən artıq sevgisi və ya sevgisizliyi, Evlilikdənkənar yaşanan əlaqə və bunun nəticəsində doğulan uşaq, valideynlərdən hər hansısa birinin olmaması, Ayrılmış ailə üzvləri, Atanın içki qəbul etməsi, işi ilə əlaqədar uzunmüddət evdən ayrı yaşaması, İşsizlik və ekonomik gücsüzlük, Tez-tez əhatəsini dəyişdirmə. Cinayət işləyən uşaq və gənclərin ailələrində çox görülən bu xüsusiyyətlər kəndləşmə, sənayeləşmə, ekonomik krizlər və.s böyük çalxantılar olduğu zaman daha çox müşahidə edilir və cinayət törətmə riskini artırır.  Cinayət törətməyə meyl göstərən gənclərin ortaq xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərin tanınması cinayət işləməzdən öncə onlara kömək etmə fürsəti verir. Hər cür davranışa qarşı çıxarlar. Fiziki gücünə heyran olub, bütün problemlərinin fiziki güclə həll edilə biləcəyinə inanırlar. Maddiyyata tərəf istiqamətlənərlər. Həqiqətlər qarşısında tez və asan aqressiya göstərərək, kriz keçirərlər, ölçüsüz və lazımsız reaksiya vərərlər. Tək başlarına güvənli və güclü olmadıqları üçün həmişə kiçik qruplar yaradar və onlarla birgə yaşar, birgə cinayət törədərlər. Içki və narkotik maddədən istifadə edərlər. Xüsusilə böyük şəhərlərdə, küçə və məhəllələrdə böyüyən bu tip gənclər pis dost tövsiyələri ilə cinayətə yönəlirlər. Ailəyə qarşı kin, nifrət, qısqanclıq, zorlama duyğuları doğar və böyüyər. Cinayət törətmiş gəncləri daha yaxşı dəyərləndirmək üçün onların bəzi demoqrafik xüsusiyyətlərini nəzərə çatdırırıq: Yaş: 15-24  yaş qrupları arasında olan gənclərin cinayət işləmə riski çoxdur. Ən çox cinayət işləyənlər bu yaş qrupa daxildir. Yaş artdıqca cinayət törətmə riski aşağı düşməkdədir, adam öldürənlərin yarıdan çoxu 15-24 yaş arasında, orta məktəbi bitirmiş gənc oğlanlardır. Yer: Cinayət işləyən uşaq və gənclərin 90% şəhərdə, 10% isə bölgələrdə yaşayan, döymə, zorlama, oğurluq, yaralama kimi cinayətlər daha çox şəhərdə yaşayan uşaq və gənclər tərəfindən törədilir. Cinayət hadisəsi edənlərin 43% ataları, 62% isə anaları təhsilli deyil. Peşəsi: Xüsusilə böyük şəhərlərdə sərbəst işlə məşğul olanlar, davamlı işi olmayanlar, işsizlər arasında oğurluq, saxta sənəd, narkotik maddə qaçaqçılığı cinayətlərini törədənlərə tez-tez rast gəlinir.  Cinayətkarların təxminən beşdə biri ekonomik sıxıntı və yoxsulluq səbəbi ile cinayət törətdiklərini söyləyiblər. Psixoloq Lalə Quliyeva Psixoloq.az