Uşaq Psixologiyası

3 yaş uşaqlar üçün kritik bir dövr olduğu üçün davranışlarındakı dəyişikliklər normaldır. Bu dövrdə uşağın özünü təsdiqləmə istəyi artır. Hər mühitdə,hər hadisədə var olduğunu, önəmli olduğunu hissetmək istəyir. Eyni zamanda uşağın dost çevrəsinə olan marağı da artır. 0-6 yaş aralığında uşaqlarda özgüvən duyğusu formalaşır. Əgər uşaq özünü güvənsiz hiss edərsə, lazımı qədər sosiallaşmazsa və ya sevildiyini hiss etməzsə üç yaş sindromuna girər.3 yaş sindromundakı uşaq çox inadçı olabilər. Siz nə desəniz də əksini etmək istəyər. Çünki özünü sizə və cevrəsinə isbat etməyə çalışar. Məs: yeməyi özü yemək istəyər, paltarlarını özü geymək istəyər və.s. Bunların hər biri uşağın sərbəst olmaq istəyindən irəli gəlir. Çünki artıq " MƏN” olma dövründə. Özünün maraqları və zövqləri var. Əgər ona dəyər verilmədiyini hiss edərlərsə, yada istəkləri qarşılanmazsa ağlama krizlərinə girirlər. Buna görə də 3 yaş sindromunda ağlama krizləri tez- tez görülür.3 yaş sindromunu normal keçmək üçün:- Uşağa daha çox sevgi göstərin( qucaqlayın, tez- tez səni sevirəm deyin)- Balaca da olsa ona məsuliyyətlər verin( paltarları ayırmaqda, oyuncaqları toplamaqda kömək etsin)- Ailəlikcə birlikdə yemək yemək, birlikdə gəzintiyə çıxmaq- Sosiallaşması üçün uşaq çox olan mühitlərə aparın.- Göz kontaktı quraraq danışın.- Müsbət davranışları tərifləyin ki, o davranışların davamlı olması üçün motivasiya olsun.- Əşyalarını paylaşmaq istəməzlər. Bunun üçün onu məcbur etməyin- Qatı rejim qoymaq olmaz- " YOX” deməyi də öyrənməlisiz. Lazım gələrsə kəskin şəkildə yox deyin.Amma bu zaman ata və ananın tutumu eyni olmalıdır. Eyni zamanda bir gün yox deyilənə, sabahkı gün hə demək də olmaz.3 yaş sindromu nə zaman bitər?Konkret bir zamanı yoxdur. Çünki hər uşağın bu sindromu keçmə dövrü fərqlidir. Edilməsi gərəkən sadəcə səbrli olmaq və bu dövrü travmasız,normal keçirməkdi

Valideyin və müəllimləri yalandan başqa heçnə çox əsəbləşdirmir. Böyüklər ehtiyyat edirlərki kiçik yaşından yalan danışmağa başlayan uşaqda bu xarakterə çevriləcək və onlar ömür boyu bundan əziyyət çəkəcəklər. Bəs uşaqlar nə üçün yalan danışır? 3-7yaşlı uşaqlar xəyalla gerçəyi bir-birindən ayırmağda çətinlik çəkirlər. Buna görədə öz xəyallarının məhsulunu real kimi göstərə bilərlər.Məsələm: “Mənim böyük filim var.”, “Atam mənim üçün təyyarə alıb” və s. 7yaşdan sonra,  xüsusilə 11 yaşdan sonra uşaqların hansı mövzularda yalan danışdığına fikir vermək lazlmdır. Yalan - bəzən müdafiədir.Yaşı nisbətən böyük olan uşaqlar valideyinlərin qəzəb və aqressiyasından xilas olmaq üçün yalana əl atır.Yalanla müdafiə olunmaq təkcə ailədə deyil,eləcədə ondan kənardada özünü göstərir.Uşaq bilir ki,pis davranışına görə ona cəza verəcəklər.Bəs əgər yalan desə necə? Bəlkə o zaman cəzadan qaça bilər.Məktəbəqədər mərhələdə yalan danışmaq azalmalıdır.Yox əgər bu davam edirsə artlq davranış pozuntusudur. Bura alt islatma,dırnaq yemə,özünə qapanma,aqressiyada əlavə olunubsa vəziyyət çox ciddidir deməkki. Zəkası aşağı olan uşaqlar reallıqdan çox-çox fərqlənən yalanlar danışarlar,patalojı yalan danışan uşağın heç bir məqsədi yoxdur,olmayan şeylər haqqında danışıb çevrəni təəccübləndirmək onların çox xoşuna gəlir. Hələki uşaqlar balacadı doyunca yalan danışa bilərikmi onların yanında? Unutmayaq uşaqlar hər şeyi özlərinə çəkir.Əksər uşaqlar oyuncaqlarla deyil böyüklərin əşyaları ilə oynamağa üstünlük verirlər.Məsələn saatımızla oynamaq istəyən uşağın qoluna piramidanın halqasını keçirdib-Bax bu sənin saatındlr-deyirik. Yaxud” gəl yeməyini ye səni parka aparacam” halbuki bunu etmirik.Məgər yalanın təməlini özümüz qoymadıqmı? Ana və atasının yalan danışdığını görən uşaq zamanla bunun normal və qəbul edilən bir hal olduğunu düşünəcək. Belə bir eksperiment aparılmışdır:3yaşlı uşaqlara arxalarında maraqlı bir əşyanın olduğunu ancaq ona baxmamaq tapşırılmışdır.Eksperimentator otaqdan çıxan kimi bütün uşaqlar arxaya çevrilmişdir.Arxaya baxdınmı sualına hamısı -yox-cavabını veriblər.Bu eksperimentdə uşaqlar bizə göstərirlər ki,belə davranış bütün uşaqlar üçün normaldı.Axı onlara maraqlı idi. Bəs uşaqlar nə üçün yalan danışır? -Müəyyən yaşlarda yalan və gerçəyi ayıra bilmədikləri üçün -Diqqət çəkmək üçün -Uğursuzluqlarını gizlətmək üçün -Ətrafdakıların güvənini qazanmaq üçün -Valideyinlərindən,yaxud ətrafda kimdənsə nümunə götürdükləri üçün -Cəzadan xilas olmaq üçün -İntiqam almaq üçün -Kiçik problemlərindən xilas olmaq üçün -Heç kimdən asılı olmadıqlarını göstərmək üçün -Ətrafdakıların diqqətini öz üzərinə çəkmək üçün Gəlin öz uşaqlığımızı xatırlayaq. Axı bizdə yalanlar danışmışıq. Biz güclü, uşaq isə zəifdir,biz bir şeyi istədiyimiz halda uşaq başqasını istəyirsə yalan danışmaqdan başqa yol saxlamırıq onun üçün.Əksər vaxt çox valideyinlər belə düşünür ki,onlar hər şeyi bilir və her şeyin ən yaxşısını seçirlər.Bu an kiçik və olduqca vacib nüansı qaçırdırıq yerinə qərar verdiyimiz bizim uşağımız olsada, o da bir şəxsiyyətdir öz fikirləri və planları ola bilər.Artıq övladınız sərbəst qərar verməyə çalışırsa ona mane olmayın”sən hələ balacasan,sən nə bilirsən ki, mənə yolda göstərirsən” deyib onu alçaltmayın,özgüvənini qırmayınki sonradan harda səhf etdim ki,uşağım mənə yalan danışır deməyəsiniz. Əgər uşagın 7yaşı olmayıbsa o realda olanlarla xəyallarını qarışdıra bilər.Məsələn: uşaq böyük həvəslə uçan fil gördüyünü danışır.Belə fantaziyalarda pis heçnə yoxdur.Fantaziya yalandan onunla fərqlənir ki,uşaq bununla heç nə əldə etmək və sizi qıcıqlandırmaq istəmir.Əgər o fantaziyalarını real baş vermiş hadisəyə bağlayırsa,bizim buna uyğun cavabımız olmalıdır. Məs:Suyu filin dağıtdığını deyirsə-“Mənə elə gəlirki sən suyu dağıtdığın üçün təəssüflənirsən və bunu filin etməsini istərdin.-deyə cavab veririk. Yəni bunu filin əvəzinə səndə edmiş olsaydın biz onsuzda bərabər yığışdıracaqdıq.Belə hallarda qətiyyən uşağa əsəbləşməyin,tərs-tərs baxmayın ən əsası cəza verməyin.O bunu bilərəkdən etməyib,necəki bizdə tez-tez hətta ən vacib görüşlərimizdə belə təsadüfən stəkana toxuna, onu yerə sala və sındıra bilirik. Yalan mövzusunda bir çox psixoloqların araşdırmaları olsada Kaliforniya universitetinin professoru Pol Ekman bu istiqamətdə daha çox öyrənmiş və kitabıda nəşr olunmuşdur.O belə hesab edir ki,yalan-valideyinlərlə uşağın arasında inamsızlığın ilk göstəricisidir.Bu özünün gücünə və bacarığına inamsızlıqdır.Yalan onu deyir ki,ana və ata mənə lazım olan çətin anımda yanımda olmayacaqlar. Uşaqlar heç vaxd boşuna yalan danışmır.İstənilən yalanın səbəbi vardır.Uşaq üçün bu öz həyatında nəyisə dəyişmək vasitəsidir.Ona cəza vermək,qadağalar qoymaq yalanı azaltmayacaq,sadəcə övladınızın yanında olun,onu müşahidə edin və onu öyrənin. Kiçik məktəb yaşı dövründə isə uşaqlar şüurlu şəkildə yalan danışırlar.Pol Ekman bunun səbəblərini belə göstərir: -böyüklərin yanında özünü təsdiq etmək -onların təriflərini eşitmək -etdikləri səhfləri gizlətmək üçün İkinci bəndə xüsusilə diqqət etməliyik.Çox vaxt başımız işə o qədər qarışır ki ,ana yaxud ata olduğumuzu unuduruq.”sabahın xeyir”, “dərslərin necədi”,”səni çox istəyirəm”,”səninlə fəxr edirəm”,”unutma mənə hər şeyi, hə düz eşitdin hər şeyi danışa bilərsən”,”gecən xeyrə” kimi bizim üçün sadə onlar üçün sehrli olan birləşmələri deməyi belə unuduruq. Nisbətən böyük uşaqların yalan danışma səbəbləri bunlardı: -Diqqət cəlb etmək -Dostların əhatəsində müdafiə -Öz sirrini qorumaq -Pis vəziyyətlərdən qaçmaq -Özünütəsdiqetmək -Alçalmaq yaxud utanmaq hissindən azad olmaq -Öz gücünü yoxlamaq -Kollektivdəki problemlər -Valideyinlərlə sərhədlər qoymaq üçün Doqquz yaş və daha böyük uşaqların yalan danışmasını normal qəbul etməməliyik və bunun səbəbləri mütləq araşdırılmalıdır.Yeniyetmələrdə yalanın əsas səbəbi qısqanclıq,rəqabət hissi,geri çevrilmə qorxusu,qəbul edilməmə,daha çox diqqətə ehtiyac hissindən ola bilər. Əgər uşaq yalnız ana və ataya yalan danışırsa bunun səbəbi nə ola bilər? Ana və atanın reaksiyasından qorxa bilər.Bu vəziyyət mütləq ailədə işlənməlidir.Yəni ana və atadan gedən mesajlar,eləcədə valideyin kimi uşağa yanaşma işlənməlidir.Yalan ortaya çıxan kimi vurmaq,cəza vermək,döymək çıxış yolu deyil.Uşaqla söhbət etmək yalanın nə özümüzün,,nədə digər insanlar tərəfindən yaxşı qarşılanmadığını izzah etməliyik.Az nəsihət verib,çox qulaq asmalıyıq. UŞAĞIN ŞƏXSİYYƏTİ DEYİL DAVRANIŞI HƏDƏFƏ ALINMALIDIR. Hiperaktiv uşaqlarda uğursuzluqlarını gizlətmək və güvən hissi yaratmaq üçün yalan danışa bilərlər.Diqqət əksikliyi olan bir uşaq xüsusilə məktəbdə diqqətini uzun müddət cəmləyə bilməz,deyilənləri yadında saxlamaz,ev tapşırıqlarında çox çətinlik çəkər,müəllimləri və dostlarını narahat edən davranışlar nümayiş etdirə bilərlər.Bu zaman uşağı tənbəllik və uğursuzluqla günahlandırmamalıyıq.. Uşaq səhf hərəkət etdikdə hər şeyi olduğu kimi etiraf etdiyi zaman cəzalandırılsa o növbəti dəfə cəzadan xilas olmaq üçün yalana əl atacaq.Əgər dərsindən zəif qiymət aldıqda”yenə qiymətlərin pisdi nə vaxd yaxşı qiymət alacaqsan?”desək növbəti dəfə zəif qiymət alanda bizə deməyəcək ,yaxud bizdən gizlədəcək.Sosial vəziyyəti aşağı olan ailələrdə uşaq digərlərində olan əşyalara qısqanclıqla yanaşıb yalan danışa bilər.Məsələm:Velosipedi olmayan uşaq velosipedi olduğunu lakin sürmək istəmədiyini deyə bilər.Bacı-qardaş qısqanclığı varsa ana-atanı cəzalandırmaq üçün yalan danışa bilərlər.Yalan danışmaq real olmayan duyğu və düşüncələrin varmış kimi izzah edilməsidir.Hər səhfə görə verilən ağır cəzalar daha çox yalana gətirib çıxardır. Uşaqlara izzah edilməli məsələlərdən biridə nə vaxd yalan danışa bilərikdi. 1.Əgər tanımadığı adam evin ətrafında gəzirsə və artlq qapıya əl atıbsa bu zaman atam işdədi 4saatdan sonra gələcək demək təbii ki uyğun deyil.Bu zaman atam mağazaya düşüb indi qayıdacaq demək tam vəziyyətə uyğundur. 2.Əgər ad günündə ikinci adamda eyni hədiyyəni veribsə”a dünən eynən bundan əmim almışdı”demək əvəzinə neçə vaxtdır gözlədiyim hədiyyədir deməkdə olar. Öz övladlarınızla ən yaxşı dost olmağa çalışın.O sizə inanmağa və etibar etməyə başlayanda sizi özünə həmfikir,dayaq görəndə sizə yalan danışmaq üçün çox az səbəbi olacaq.Siz aranızdakı münasibətlərdə yaranan dəyişikliyi hiss edəcəksiniz.Əlbətdə bu anidən olmayacaq,zaman lazımdı amma bir gün mütləq bunu hiss edəcəksiniz.Əvvəllər sizdən gizlətdiyi,danışmağa qorxduğu yaxud utandığı mövzuları birdən-birə sizlə bölüşməsədə zamanla artıq bir çox sirlərini öyrənmiş olacaqsınız.Daim övladlarınızın yanında olun,onlara dəstək olun və bunu mütləq onlara bildirin.(düşüncə.az)

7 yaşa qədər olan uşağın qazandığı hər bir bilik gələcəkdə 7 qat olaraq geri dönür. Məhz elə buna görə də valideynlərin övladlarına kiçik yaşlarda sərf etdikləri vaxt gələcəkdə daha çox vaxta qənaət etməyə xidmət edəcək. Nəzərə alın ki, kiçik yaşlarda kitab oxumağa alışdırılan uşaqlar gələcəkdə özlərini daha yaxşı idarə edə bilir və təhsildə daha çox uğur qazanırlar. İndi isə bu xeyirli vərdişin qazanılma yollarını nəzərdən keçirək: Uşaqlara kiçik yaşlarından yatmazdan əvvəl kitab oxumaq və bunu davamlı şəkildə etmək laızmdır. Müşahidələr göstərir ki, belə uşaqların qavrama qabiliyyəti artır və onlar təhsildə daha uğurlu olurlar. Uşağa nümunə olmaq vacibdir. Valideynin kitab oxuduğunu görən uşağın da kitab oxumağa həvəsi yaranır. Nəzərə alın ki, uşağı gözəl tərbiyə etməyin əsasında ona gözəl nümunə olmaq dayanır. Kitab mağazasında müəyyən zaman keçirərək uşağın da marağını nəzərə almaqla onun üçün ədəbiyyat seçmək lazımdır. Həftədə 1-2 dəfə ailəvi kitab oxuma saatları təyin etmək də faydalı olar. Hər bir ailə üzvünün oturub kitab oxuması həm ailə üzvləri arasında münasibətin daha mehribanlaşmasına, həm də uşaqlarda kitab oxumağa həvəsin yaranmasına kömək edir. Oxunan kitabları müzakirə etmək də uşaqlar üçün çox maraqlı ola bilər. Bundan başqa oxunan kitablar haqqında fikirləri 1 dəftərə qeyd etmək də yaxşı nəticə verir. Bunlar uşaqda öz fikrini çatdırmaq qabiliyyətini artırır. Uşaqda kitab oxumağa həvəs yaratmaq mümkün olmursa, əlavə vasitələrdən istifadə etmək də olar. Misal üçün, səsli kitablar, maarifləndirici uşaq verilişləri, DVD-lərdən də istifadə etməklə uşaqlarda kitab oxumağa maraq oyatmaq olar. Bəzən uşaqların beyni gün ərzində lazımsız informasiya ilə yükləndiyi üçün də uşaq yorulur və kitab oxumaq istəmir. Bu səbəbdən də uşaqları televizor, kompüter, mobil telefon və bu kimi vasitələrdən mümkün qədər uzaq tutmaq, bununla da beynin lazımsız informasiya ilə yüklənməsinin qarşısını almaq olar. Ən əsası uşağın eşitmə, görmə və dil qüsurunun olmadığından əmin olmaq lazımdır. Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik problemi olan uşaqlarda da oxuma sürəti zəif ola bilər. Uşağı təqdir etmək vacibdir. Uşaqları kitab oxuduğu üçün tərifləməklə, hər oxuduğu kitaba görə kiçik hədiyyələr verməklə motivasiyasını artırmaq olar.

Azərbaycanda Qurban bayramı  dövlət səviyyəsində, 27 oktyabr 1992-cil tarixli qanuna əsasən bayram kimi qeyd edilir. Müqəddəs bayram olduğu üçün insanlar daha həssas yanaşırlar. Psixoloq.az xəbər verir ki, artıq əksər evdə qurbanlıqlar alınıb. Bəzi insanlar isə bayramın məğzini uşaqlarına daha yaxşı aşılamaq üçün qurbanı onların gözü qarşısında kəsməyə üstünlük verirlər. Hətta qoyunun qanından uşağın alnına vuranlar da az deyil. Bəs qurbanın azyaşlıların gözü önündə kəsilməsi doğrudurmu? Məsələ ilə bağlı Psixoloq.az-a açıqlama verən uşaq psixoloqu Nigar Cəbrayılovanın sözlərinə görə, uşaqlarda yaddaşın formalaşma prosesi 2,5-3 yaş ərzində başa çatır və bu zamandan etibarən uşaqlar hər bir şeyi gözəl  yadda saxlayıb həyatı boyu xatırlaya bilirlər: “2,5 yaşa qədər isə hər şey uşağın şüuraltında toplanır. Uşaq psixikası çox incədir. Diqqətli olmaq lazımdır. Bir psixoloq kimi qurban kəsilən zaman 6 yaşa qədər olan uşaqların bunu izləməsinə xoş baxmıram. Bu prosesi göstərməzdən öncə bu barədə maarifləndirmə işləri aparılsa daha xoş olar. Valideynlər Qurban bayramının necə yaranmasından, keçmişindən bəhs etsələr daha məqsədəuyğun olar. Bundan sonra uşaq hadisənin mahiyyətini dərk edəcək və onun üçün daha maraqlı olacaq. Həmçinin azyaşlı bunu stressiz, psixoloji travmasız keçirə biləcək”. Psixoloq vurğulayıb ki, qoyunun kəsilməsi, bu hadisəyə şahid olan və məlumatsız uşaqda travmaya səbəb ola bilər. “Bu hadisə uşaqlarda travmatik iz qoya bilər. Əgər ətin imkansız və ehtiyacı olan ailələrə paylanması izah edilərsə bu proses stressiz keçə bilər”, - deyə Cəbrayılova qeyd edib. Şəhanə Quliyeva

Övladınızla hər gün söhbət etmək üçün mütləq zaman ayırın. Sizə başa salmaq istədiyi bir şey olanda təxirə salmayın, onu diqqətlə dinləyin. Onu dinləyərkən başqa işlərlə məşğul olmayın. Danışarkən gözlərinin içinə baxın, yumşaq və anlayışlı münasibət göstərin. Danışarkən deməyə çəkindiyi, gizlətdiyi hissləri olub olmadığını anlamağa çalışın. Bədən dili mesajlarına diqqət edin. Fəal dinləyici olun. Bir mövzunu qoyub başqa mövzuya keçməyin, sözünü kəsməyin, mövzunu dəyişdirməyin. Daha çox onun danışmasına səy göstərin, siz yaxşı bir dinləyici olmağa çalışın. Uşağınızın danışdıqlarına hörmət göstərin, onu tənqid etməyin, onunla istehza etməyin. Ünsiyyət maneələrindən uzaq durun. Uşağınızın duyğu və düşüncələrini sərbəst və qorxmadan ifadə etməsini təmin edin. Soruşduğu suallara aydın və dəqiq cavablar verin. Cavablarınızın onun yaşına uyğun olmasına diqqət edin, amma əsla yalan və ya yanlış məlumatlar verməyin. Bilmədiyiniz bir məsələdə dürüstcə bilmədiyinizi söyləməkdən çəkinməyin. Amma bu barədə məlumat toplaya biləcəyinizi qeyd edin, hətta bunu birlikdə edin. Bütün bunlara diqqət etməyiniz, övladınızın özünün və fikirlərinin önəmli olduğunu hiss etməsini və ona qiymət verdiyinizi anlamasını təmin edəcəkdir. Beləliklə, aranızda möhkəm dostluq qurulacaq və yetkinlik çağında ehtiyac duyacağınız yoldaşlıq əlaqəsinin də əsasları atılacaqdır

Həyatımız boyunca duyğu və düşüncələrimizi ifadə etməyə ehtiyac duyarıq. Bu zaman təməl istəyimiz isə anlaşılmaqdır. Psixoloq.az xəbər verir ki, uşaqlar da həyatlarındakı sıxıntıları paylaşmaq, həll etmək istəyirlər. Azyaşlılar isə istəklərinin dərhal və mütləq şəkildə gerçəkləşməsini istəyə bilərlər. Valideynlər isə uşaqlar ağlamasın deyə bütün istəklərini yerinə yetirməyə çalışırlar. Bəzən isə uşaqlar analarına istədiklərini qəbul etdirmək üçün normalda davrandıqlarından daha arzuolunmaz vəziyyətdə olurlar. Uşaqların əsəblərini çölə vurması onlar üçün daha faydalıdır. Bu məqamda psixoloqlar, valideynlərə, uşaqların hirs və istəklərini doğru yola - şəkil çəkmək, oyunlar oynamağa yönəltməyi tövsiyə edirlər. Uşaqlarda toplanan enerji təbii yollarla atılmadığı zaman bir sıra problemlər yarada bilər. İstənilən bir davranış forması uşağa deyilərsə, körpə bunu etməyə bilər. İstənilən reaksiyanı görmək üçün ailə içində elə davranmaq əsas şərtdir. Lazım gəldikdə uşaqdan belə kömək istəmək məqsədyönlüdür. Bu sahədə medianın rolunu da unutmaq olmaz. Qeyd edək ki, uşağa mərhələli şəkildə öyrətmək lazımdır. İstənilən davranış şəklini almaq üçün isə bəzən uzunmüddət tələb oluna bilər. Tərcümə etdi: Şəhanə Quliyeva

Uşaq psixologiyası dərin bir sahə olub özündə uşaqların normal inkişaf cədvəlini,qarşıya çıxan problemlərin həlli yollarının tapılmasını,yaş dövrlərini,yaş böhranlarını və bütün bu mərhələlərdəki cüzi və ya böyük sıçrayışlı dəyişiklikləri öyrənir. Bütün bunlarla yanaşı uşaq psixologiyasında fərdi işin də özünəməxsus yeri var.Hansı ki,bəzi diaqnozlar zamanı hətta uşaqla uzunmüddətli fərdi iş planının hazırlanaraq tətbiqi daha məqsədəuyğun hesab olunur. Uşağın probleminin mənbəyini kiçik münaqişələr,stress və ya keçmişdə baş verən müəyyən vəziyyətlə bağlı yaşanılan və hal-hazırda da özünü biruzə verən müəyyən emosional pozuntular təşkil etdiyi hallarda onlarla fərdi iş aparılmasına daha çox ehtiyac duyulur. Az yaşlı uşaqlarla psixoloq çox vaxt oyunlar vasitəsilə ünsiyyət qurmalı olur.Bu,hər şeydən əvvəl  uşaqla böyüklər arasında münasibətin formalaşmasını təmin edir.Oyun zamanı istifadə olunan oyuncaqlar uşaqların duyğularını,düşüncələrini və narahatlıqlarını ifadə etməyə imkan verir.Rənglər, plastilin,ailə üzvlərini əks etdirən balaca oyuncaqlar,əsgər fiqurları,tüfənglər heyvanlar-bütün bunlar oyunun keçirilməsinə kömək edən vasitələrdir. Fərdi iş zamanı aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır.1) Psixoloji  çətinliklərin təbiətinin dəqiq  müəyyən edilməsi bütün gələcək fəaliyyətin ən vacib məqamı hesab olunur.Psixoloq uşağın bu çətinliklərinin və ya problemlərinin yaranmasına imkan verən və onun əsasında duran psixoloji  səbəbləri  müəyyən etməlidir.2) Psixoloq uşağa qulaq asaraq ,onun öz hisslərini və fikirlərini bildirməsi üçün şərait yaradır.3) Psixoloq uşağı başa düşdüyünü və var gücü ilə kömək etməyə hazır olduğunu ona göstərməlidir.4) Psixoloq və uşaq görüşlərin məqsəd və vəzifələrini müəyyən etməlidir.Terapiya fəaliyyətinin hansı xüsusi istiqamətə yönəldiyi və nə ilə bağlı olduğununun uşaq tərəfindən başa düşülməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.5) Psixoloq uşağa onun davranışında hansı halların qəbul olunmaz və mənasız olduğunu izah etməlidir.6) Terapiya uşağın davranışının dəyişdirilməsinə yönəldiyi hallarda ,təkcə uşaqla fərdi şəkildə deyil,bütünlükdə ailədə belə  terapiyanın aparılması daha faydalı ola bilər.

Autizm spektr pozuntusu olan uşaqların bacı-qardaşlarının psixologiyasına müsbət və mənfi təsirləri mövcuddur. Çox vaxt uşağına autizm spektr pozuntusu diaqnozu qoyulan ailə böyük bir şok yaşayır və yenicə diaqnoz qoyulmuş autik uşağa görə həyat tərzini dəyişməyə başlayır. Məsələn,valideynlərdən biri autik uşağın qayğısına qalmaq üçün  tez-tez uşaqla evdə qalır,digər bacı-qardaşlar kiçik köməkçi rolunu yerinə yetirməyə başlayırlar və digər valideyn isə ailənin hər ehtiyaclarını təmin etməyə çalışır. Xəstə uşağının problemlərinə hədəflənmiş valideynlər sağlam uşaqlarına qarşı laqeyd davranırlar. Valideynlərin autik uşağa həddindən çox olan qayğısı normal inkişaf edən uşaqlarda imtina edilmişlik hissi yaradır, amma onlar “kiçik ana” və “kiçik ata” rolunu öz üzərlərinə götürüb vaxtından əvvəl böyüyürlər. Bəzən “xüsusi uşaq” olan ailələrdə normal inkişaf edən uşağa olan gözləntilər daha çox olur. Beləliklə, sağlam uşaqlar məsuliyyət götürməyi özlərinə borc bilib valideynlərinə dəstək olurlar. Bir sıra müəlliflər (D.J. Meyer, P.F. Vadasi, 1996) bu növ uşaqlarda müəyyən emosional reaksiyalara diqqət yetirirlər: qəzəb, nalayiqlik, günahkarlıq, qısqanclıq, qardaşına və ya bacısına görə utanmaq, təklik hissi və başqaları.        Xüsusilə sağlam uşağın autizm spektr pozuntusu olan qardaş və ya bacısına daimi qayğı göstərməsi, gələcəkdə onun seçəcəyi peşənin insanlara kömək edən sahə ilə bağlı olmasına səbəb ola bilər. (Meyer, Vadasi, 1996). Unutmamaq lazımdır ki,ailədə nə qədər böyük çətinlik olursa olsun hər uşağın öz uşaqlığını normal yaşamaq haqqı var.