Özünü Tanı, Həyatını Yönləndir: Fərdi İnkişafın 6 Əsas Pilləsi Tağızadə Əli Giriş: Uğur Öz Daxilindən Başlayır Həyatda uğur qazanmaq üçün ən böyük sərmayə insanın özünə etdiyi sərmayədir. Fərdi inkişaf sadəcə karyera yüksəlişi və ya təhsildə irəliləyiş deyil — bu, insanın daxili dünyasını anlamaq, hədəflərini müəyyənləşdirmək və nə üçün yaşadığını dərk etməsidir. Bu yazımda, şəxsi təcrübələr və psixoloji yanaşmalar əsasında, fərdi inkişafın 6 əsas sütunundan bəhs edəcəyəm. Həyatınızı dəyişmək istəyirsinizsə, bu sütunları diqqətlə oxuyun və düşünün: bu gün nəyi dəyişmək istəyirsiniz? 1. Özünü Tanımaq: Güclü və Zəif Tərəflər Özünü tanımadan dəyişmək mümkün deyil. Güclü tərəflərinizi dərk etdikdə onlara söykənə bilər, zəif tərəflərinizi bildikdə isə onları inkişaf üçün fürsətə çevirə bilərsiniz. Kiçik bir məşq: Özünüz haqda 3 güclü və 3 zəif cəhət yazın. Dostlarınızdan da eyni şeyi istəyin. Maraqlı müqayisə olacaq. Mənbə: Carol Dweck, Mindset: The New Psychology of Success 2. Məqsəd Qoymaq və Planlama "Sadəcə yaşamaqla məşğul olmaq" yerinə, istiqamətli yaşamaq sizi uğura aparacaq. SMART metodu ilə məqsəd qoyun: Spesifik Ölçüləbilən Əldə ediləbilən Realistik Zamanlı Hər səhər məqsədlərinizi xatırlamaq sizi motivasiyada saxlayır. Bu, sadə amma güclü vərdişdir. 3. Düşüncə Tərzi: "İnkişaf Etmək Mümkündür" Əgər "mən bacarmıram" deyirsinizsə, bu sadəcə inancdır — fakt deyil. Düşüncə tərziniz sizi ya irəli aparır, ya da olduğunuz yerdə saxlayır. Carol Dweck-in "growth mindset" nəzəriyyəsinə görə, bacarıqlar səy ilə inkişaf etdirilə bilər. Uğur doğuşdan gəlmir, əzmlə formalaşır. Mənbə: Verywell Mind – What is Growth Mindset ❤️ 4. Duyğusal İntellekt və Psixoloji Sağlamlıq Duyğuları düzgün tanımaq, idarə etmək və başqalarının hisslərinə həssas olmaq — bunlar fərdi inkişafın görünməyən, amma əsas hissələrindəndir. Stressin öhdəsindən gəlmək, emosional dayanıqlıq (resilience) yaratmaq və "özünlə dost olmaq" uğurun əsas dayaq nöqtələrindəndir. Mənbə: The Guardian – Resilience in education 5. Davamlı Vərdişlər və Refleksiya Kiçik, amma ardıcıl addımlar həyatınızı dəyişə bilər. Yaponlarda “shukan” adlanan metod — kiçik, davamlı vərdişlər — həyat tərzini sistemə salmaq üçün əladır. Hər günün sonunda özünüzə bu 3 sualı verin: Bu gün nəyi yaxşı etdim? Nəyi daha yaxşı edə bilərdim? Sabah nəyə fokuslanmalıyam? ???? Mənbə: Times of India – What is Shukan  6. Ömürboyu Öyrənmək və Dəstək Axtarmaq Öyrənmək heç vaxt bitməməlidir. Təlimlər, kitablar, mentorlar və dostlarla fikir paylaşımı sizi həm zənginləşdirəcək, həm də ruhlandıracaq. Yadda saxlayın: Dəstək istəmək zəiflik deyil – yetkinlikdir. Mənbə: Wikipedia – Lifelong Learning Nəticə: Sənin Həyatın, Sənin İmzan Fərdi inkişaf "başqasına bənzəmək" deyil, özünün daha yaxşı versiyasına çevrilməkdir. Bəzən bu yol çətin olacaq, amma hər addım səni öz həqiqətinə daha da yaxınlaşdıracaq. Sizə bir sual: Sabah səhər yuxudan oyananda — həyatınızı hansı istiqamətdə dəyişməyə başlayacaqsınız? Yazan: Tağızadə ƏliƏlaqə: [email protected]

*Şəfqətə əsaslanan psixoterapiya* (Compassion-Focused Therapy, CFT) — təkamül psixologiyası üçlü “zehin” anlayışı, davranışçı terapiyanın iki faktor nəzəriyyəsi, assosiativ çərçivə nəzəriyyəsi və digər yanaşmaları birləşdirən, həm psixoterapiya üçün yardımçı, həm də özü-özlüyündə ayrıca protokolları mövcud olan transdiaqnostik (yəni diaqnozlararası) bir psixoterapevtik modeldir. Bu yanaşmanın yaradıcısı ingilis psixoloqu *Paul Gilbert*-dir. Gilbert şəxsiyyət patologiyasını izah edərkən, insan zehninin təkamül ərzində keçdiyi üç əsas prosesi vurğulayır: 1. *Tələbat prosesi* – İnsan yaşamaq, çoxalmaq, valideynlik kimi əsas ehtiyaclara sahibdir. 2. *Motivasiya və impulslar* – Bu tələbatları ödəməyə yönəlmiş instinkt və motivasiyalar. 3. *Rahatlama və təhlükəsizlik halı* – Ehtiyac ödənəndən sonra yaranan gevşəmə, sakitləşmə halı. Məsələn, bir şəxs aclıq hiss edir (tələbat). Bu tələbat onu mağaradan çıxmağa, qida tapmağa – yəni ova getməyə sövq edir (motivasiya və impuls). Qida ehtiyacını ödədikdən sonra isə o, bir növ rahatlama və daxili sakitlik hiss edir (rahatlama halı). Şəfqətə əsaslanan terapiya bu strukturu patologiyanı anlamaqda əsas kimi götürür. Şəxs daxilində müxtəlif tələbatlar hiss edir, lakin bu tələbatları ödəmək üçün funksional olmayan (zərərli və ya nəticəsiz) davranış formalarına yönəlir. Bu davranışlar davam etdikcə problem də qalır. Funksional olmayan tələbat ödəmə davranışları davam etdikcə, şəxsin əsas ehtiyacları dolayı yollarla da olsa ödənilməmiş qalır. Bu da onun rahatlama mərhələsinə çata bilməməsinə səbəb olur. *Şəfqətə əsaslanan terapiya* bu nöqtəyə xüsusi vurğu edir: şəxs tələbatları hiss edir, lakin onları ödəmək üçün qeyri-funksional davranışlara yönəlir və nəticədə psixoloji rahatlığa çata bilmir. İnsan ilkin mərhələdə əsasən həyatda qalmaq, təhlükəsizlik, sığortalanmaq və törəməyə yönəlik cinsi instinktlər kimi daha bioloji tələbatlarla hərəkət edir. Lakin insan inkişaf etdikcə, sosial varlıq kimi daha mürəkkəb ehtiyaclar formalaşır. O, artıq aid olmaq istəyir. Çünki insan özündən kiçiklər üçün ovçu olsa da, özündən böyük varlıqlar üçün həssas idi. Bu da onu topluluqda yaşamağa, bir icmaya, bir qəbiləyə mənsub olmağa sövq etdi. Beləcə, *”aid olmaq”* və *”sahib olmaq”* kimi emosional və sosial tələbatlar meydana çıxdı. İnsan tarixi boyunca, xüsusilə buzlaşma dövründən sonra, ovdan sonra etdiyi işi müqəddəsləşdirmək və qrupu daxilində rahatlama əldə etmək üçün toplanma məkanlarına ehtiyac duydu. Bu da ilkin məbədlərin, totemlərin, ritualların yaranmasına zəmin yaratdı. Məbəd dedikdə burada mütləq dini anlamda bir struktur nəzərdə tutulmur, lakin bu yerlər insanların gördükləri işi qiymətləndirdikləri və birgə yaşadıqları təcrübəni mənalandırdıqları məkana çevrildi. Burada insanın psixoloji vəziyyəti və ehtiyac duyduğu qəbul və dəyər hissi çox vacib rol oynayır. İnsan ilkin mərhələlərdə əsas tələbatlarını – qida, təhlükəsizlik, vəhşi heyvanlardan və təbiət hadisələrindən qorunmaq, həyatda qalmaq və törəmə ehtiyaclarını qarşılamağa çalışır. Bu mərhələdə davranışlar əsasən instinktivdir və fərdi yaşantıya yönəlikdir. Lakin zaman keçdikcə, insan bir qəbiləyə, topluluğa mənsub olduqca, birgə ov, odu qoruma və bir yerdə yaşamağın verdiyi təhlükəsizlik hissi önə çıxır. Burada *interpersonal*, yəni insanlararası münasibətlər ön plana çıxır. İnsan artıq yalnız yaşamaqdansa, qrupa mənsub olmağın verdiyi rahatlıq və təhlükəsizlik içində yeni ehtiyaclar formalaşdırır. Bu mərhələdə *məmnuniyyət, qəbul olunmaq, dəyər görmək, aid olmaq* kimi psixoloji tələbatlar meydana çıxır. Bu da insanın davranışlarını daha kompleks hala gətirir. Təkamül psixologiyası bu mərhələdə sual verir: *Niyə insan bəzən özünə qarşı şəfqətsiz olur?* Niyə insan *utanc*, *günahkarlıq* kimi hissləri daşıyır və zehnində özünü bu hisslərlə təkrar-təkrar cəzalandırır? Bu sualların cavabı, bu hisslərin təkamüldəki funksional rolunda gizlidir. Məsələn, *utanc* – yalnız bir əməldən ötəri deyil, insanın *bütövlükdə öz kimliyinə* dair yaşadığı bir emosiyadır. O, qrup daxilində qaydaları pozduğunu düşünən və ya bunu hiss edən insanın, özünü həmin qrupdan *ayrılmış* hiss etməsi ilə yaranır. Bu zaman insan sanki içində belə deyir: “Mən günahkaram. Mən utanc içindəyəm. Özümü cəzalandırıram. Siz məni bağışlayın.” Bu, bir növ *sosial əlaqəni bərpa etməyə yönəlmiş* davranış formasıdır. Hətta bu fikirləri içində təkrar edərək, insan ətrafdan *bağışlanmaq və qəbul görmək* istəyir. Beləcə, *utanc və günahkarlıq*, insanın topluluqla münasibətini qorumaq və yenidən bərpa etmək üçün təkamülün bizə verdiyi mühüm emosiyalardır. Bəs insan bu qədər özünü tənqid edən, özünü baltalayan, daim daxili mühakiməyə məruz qoyan davranışlara niyə düşür? Bunun altında hansı ehtiyac dayanır? Əgər şəxs bu davranışlar sayəsində başqalarının dəstəyini alsa, hansı daha böyük tələbatını ödəyəcək? *Cavab sadədir:* bu – *qrupa, icmaya, birlik hissinə aid olma* ehtiyacıdır. *Şəfqətə əsaslanan terapiyanın* əsas mövzularından biri də budur: niyə insan rahatlama mərhələsinə çata bilmir? Niyə özünü dövr edən, özünü baltalayan, özünə qarşı sərt və şəfqətsiz olan davranışları davam etdirir? Çünki insan bəzən düşünür ki, əgər özü-özünə qarşı şəfqətli olarsa, bu onu zəiflədəcək. Onun ehtiyatlı olmasını, gələcək risklərə qarşı hazırlığını azaldacaq. Özünə şəfqət göstərmək bəzən ona *həyatın sərt reallıqları qarşısında “yumşaq” düşmək* kimi gəlir. Beləcə, insan düşünür ki, özünü sərt tənqid edərsə, gələcəkdə baş verə biləcək mənfi hallara qarşı daha “hazır” olacaq. Bu zaman psixikada *daxili mühakiməçi*, *daxili hakim*, *daxili səs* formalaşır. Bu səs insanı daim qiymətləndirir, tənqid edir, qınayır. Nəticədə, insan özünə qarşı mərhəmətli olmağı, xoş duyğuları, özünə istirahət və yaxşılıq haqqı tanımağı özünə rəva görmür. Məsələn, təşviş yaşayan bir şəxs düşünə bilər ki, əgər özümə şəfqətlə yanaşsam, gələcəyə hazırlıqsız qalacağam. Depressiyalı bir pasiyent isə belə düşünə bilər: “Əgər özümə şəfqət göstərsəm, həyata qayıdacağam. Amma bu, mənə ağır gəlir. Çünki o həyat mənə çox şey yaşadıb, mən yenidən onun içinə qarışmaq istəmirəm.” Bu nöqtədə *meta-konsept* (emosiya yox, emosiyaya dair inam, fikir yox, fikirə dair inam və.s) səviyyəsində bir situasiya yaranır: “Əgər özümü kifayət qədər günahkar hiss etsəm, daha az yeyərəm, çünki özümə cəza verirəm. Daha az yeyəndə daha çox arıqlayaram. Beləliklə, özümü idarə etdiyimi hiss edərəm.” Bu, məsələn, *bulimiya* kimi pozuntularda görünən bir mexanizmdir. Depressiyalı bir şəxs də düşünə bilər: “Heç kimə lazım deyiləm. Ən yaxşısı, hər kəsdən uzaq durum. Belə daha az incidirəm.” Burada insan *özünü qorumaq* və *digərlərinə zərər verməmək* məqsədilə özünü təcrid edir. Amma bu da bir cür özünü cəzalandırma formasıdır. Soruşa bilərsən, Nəsimi, bunun mənası nədir?* O deməkdir ki, insanın özünə qarşı şəfqətsiz olması, sadəcə bir “gücsüzlük” deyil. Bu, *təkamül baxımından formalaşmış bir müdafiə mexanizmi*, psixoloji bir strategiyadır – qorunmaq, aid olmaq və rədd edilməmək üçün. Ancaq bu strategiya uzun müddət davam etdikdə insanın psixoloji sağlamlığına zərər verir. İnsanın özünə qarşı şəfqətdən uzaq, özünü baltalayan davranış və düşüncələrinin kökündə yatan əsas səbəb, çox vaxt *təkamül mexanizmləri ilə* əlaqəlidir. Bu fikir çoxlarımızın müxtəlif psixoloji təlimlərdə, videolarda və motivasiya kitablarında rast gəldiyi bir anlayışdır. Ortaq nöqtə budur: *Biz təşvişli insanların nəslindən gəlirik.* Qədim dövrlərdə mağarada yaşayan əcdadlarımız gecə ocaq başında oturarkən, kənardan eşidilən xışıltıya bəziləri “küləkdir” dedi, bəziləri isə “vəhşi heyvandır” deyə düşündü. *Qaçanlar sağ qaldı.* Qaçmağa sövq edən isə *təşviş hissi* idi. Deməli, təşvişin təkamüldəki funksiyası *”hazırlıq və sağ qalma”* olmuşdur. Bu instinkt bu gün də bizdə qalır, sadəcə müasir həyatda daha fərqli formalarda üzə çıxır. Məsələn, təşviş pozuntusu olan pasiyentlərdə bu funksiya həddindən artıq işləyir. Bu pasiyentlərin zehni ssenariləri bəzən bu cür uzanır: *Bir mıx bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir əsgəri, bir əsgər bir məktubu, bir məktub bir orduyu, bir ordu digər ordunu, iki ordu müharibəni, müharibə isə fəlakəti təsirləndirir.* Bu domino effekti ilə formalaşan düşüncə, nigaranlıq və qayğının mahiyyətini gözəl izah edir. Nigaran insan dildə bu cür bir həyata nifrət etsə də, sanki içində belə düşünür: *“Nə qədər narahat olsam, nə qədər hər şeyi əvvəlcədən düşünsəm, gələcəkdə baş verə biləcək fəlakətlərə o qədər hazır olaram.”* Bu, təşvişin onlara verdiyi saxta zəmanət olur. Amma bu mexanizm artıq real təhlükə ilə deyil, *təxmini ehtimallarla* işləyir. Bu da insanın psixoloji balansını poza, şəfqəti və özünə qarşı anlayışı sıradan çıxara bilir. Niyə? Çünki insan qaçarkən bəzən qaçdığı şey təkcə təhlükə olmur, eyni zamanda o bəzən o qədər daxildən mesaj almağa başlayır ki, yəni bədənində ortaya çıxan hissi, emosiyanı, fikirlərini o qədər şərh edir ki, bunların hər hansı birinin varlığı belə kifayət edir ki, şəxs dəyərli olduğuna inandığı hər şeydən uzaq düşsün. Eyniliyi hazır olmaq, güvəndə olmaq kimi görən insanın dəyişiklik və bu şəfqət dediyimiz “təhlükəli” ifadədən qaçması məncə indi daha anlaşılandır. *Dəyişiklik* və rəqibi olaraq eynilik, eynilik insan üçün adətən *müsbət emosiyalar* gətirməsə də — yəni eynilik içində olan insanın həyatı sevinc və xoşbəxtliklə dolu olmasa da — ən azından *təxmin edilə bilən*, *tanış* və *stabillik hissi verən* bir vəziyyətdədir. İnsan da elə məhz bu tanışlığa narahat olsa belə, yapışır. Fairbairnin *Münasibət obyektləri nəzəriyyəsinə* görə, şəxs uşaqkən yalnız valideynlərindən qida, qoruma və s. Kimi baza ehtiyaclarının ödənməsini gözləmir. Eyni zamanda onların ünsiyyət və fəaliyyətləri vasitəsilə bir-birinə qarşı, özünə qarşı və başqalarına qarşı necə davranılacağını da öyrənir. Gəldikmi indi söhbətin əvvəlində danışdığım içimizdəki hakim məsələsinə?! Yəni: ”Mən ata olmağı, ana olmağı, həyat yoldaşı olmağı, birinin uşağı və valideyni olmağı ata və anamdan öyrənirəm.”Bu öyrəndiklərimi də həyatımda öz aktyor olduğum səhnələrdə tətbiq edirəm. Bu, bir növ *sosial öyrənmə* mexanizmini də xatırladır. Həm Bandura, həm Rother, həm Fairbairn, həm də Dolard və Millerə bu baxışlara görə təşəkkür edirəm, ruhları şad olsun. Tutaq ki, pasiyentin uşaqlığı emosional olaraq o qədər də məmnuniyyətli keçməyib. Amma bu pasiyent hal-hazırda nisbətən sabit və məqbul bir həyat içərisindədir — həyat yoldaşı və onun ailəsi tərəfindən qəbul edilir, qayğı görür. Lakin zaman keçdikcə bu sabitlik içində sıxılmağa başlayır. Bir müddət sonra isə davranışları ilə sanki uşaqlıqda yaşadığı münaqişə və konflikt mühitini təkrar yaratmağa çalışır. Sanki tanış olan o xaosu, o narahatlığı bərpa etmək istəyir. Bəs Niyə? Nəyi var bu pasiyentimizin? Bunu *Əminə Bolatın* bir bəndi ilə də izah etmək olar: “Bu düşündüyün həyatdır, Yoxsa xəyal qırıqlığı? bir həyat düşün, bəli var, amma yalnız. eyni ssenari, aktyorlar fərqli.” Yəni insan keçmişdən öyrəndiyi bir “səhnə”ni daşıyır. Yeni insanlar, yeni rolları olsa belə, eyni emosional düzəni yenidən yaratmağa meyilli ola bilir. Çünki ora tanışdır, öyrəşilmişdir. İnsan olmadığını bilir, amma ölmədiyini də təcrübə edir, düşündüyü deyil, yaşadığına inanır. Bu da izah edir ki, psixoterapiyada “sağalma” deyilən şey pasiyent üçün bəzən təhdid kimi görünə bilər. Onun üçün yeni vəziyyətin nə gətirəcəyi bəlli deyil. Sağalma – tanımadığı, bilmədiyi bir “yeni həyat” deməkdir və bu, qorxudur. Pasiyent üçün tanış və öyrəşilmiş olan — istərsə də narahatlıqla dolu olsun — təhlükəsizdir, çünki bildiyidir. İnsanlar təkcə simptom narahatlıqlarından əziyyət çəkmirlər. Onların problemlərinin böyük əksəriyyəti *keçmişdən gəlir*. Özlərinin də gündəlik həyatda dediyi kimi: “Mən özümü biləndən, heç vaxt xoşbəxt hiss etmirəm və ya həmişə təşvişliyəm, təlaş içindəyəm, harasa tələsirəm, nəyəsə yetişməyəcəyimdən qorxuram...” və s. Dolayısı ilə belə nəticəyə gəlirik ki, pasiyentlərimizin diaqnozu nə olursa olsun — təşviş pozuntusu, depressiya və ya başqa — burada əsas məsələ onların dərin xarakteroloji narahatlıqlarıdır. Yəni, biz təkcə simptomlar üzərində yox, şəxsiyyətin əsas strukturuna yönəlirik. Məsələn, depressiv bir pasiyentin vəziyyətinə baxaq: Depressiya təkamül baxımından belə izah edilə bilər — şəxs “800 kalori ovda itirir, amma 300 kalori qida əldə edir, ova getmir, mağarada yatır, 400 kalori sərf edir və bununla yaşamağa çalışır”. Ova gedəndə enerji itirir, yorulur, ancaq qarşılığında itirdiyini qazanmır. Bu vəziyyətdə şəxs, itirməkdən qaçmaq uğruna qazancdan vaz keçməyi seçir. Qazandığım bir şey yoxdursa, itirəcək bir şey də yoxdur - deyə düşünür. İlk depressiv şəxs, yəqin ki, mağarada yatıb hərəkət etməməyi, özünü qorumağı və eyni zamanda heç nə qazanmamağı seçən bu şəxs idi yəgin ki. Bu gün də müşahidə etdiyimiz, təcrübədə gördüyümüz kimi, bir çox depressiv pasiyentin psixoterapiya prosesində dəyişikliyə müqavimətində əsas səbəb — dəyişiklikdən sonra həyatın necə olacağı ilə bağlı qayğılar deyil sizcə də? Onlar özlərinə qarşı şəfqət göstərməyə başladıqda içlərində “yenidən xəyal qırıqlığına uğrayacaqsan” kimi qorxunc bir səs ortaya çıxa bilir, bütün bunların nəhayətində artıq təhlükə yırtıcılar və ya təbiət hadisələrini aşıb, dərimizin altında özünə yer edib və bu da insanın özünə qarşı şəfqətli olmamasının səbəblərindən biridir. Yazının növbəti hissəsində biz bunu “2 Faktor Analiz” və “Assosiativ Çərçivə” aspektlərindən, həmçinin təkamül psixologiyasının fərqlilik, seçicilik və qalma prinsipləri baxımından aydınlaşdırmağa çalışacağıq. Nəsimi Qiyasov 28.05.25, Bərdə

“Gülümsəyən depressiya” həm emosional dərinliyi ilə seçilir, həm də bir çox insanın özündə tanıya biləcəyi bir haldır. Aşağıda sənə bu mövzuda t məqalə təqdim edirəm. Gülümsəyən Depressiya — İçdən Dağılıb, Çöldən Parlayanlar Belə insanı çox sevilirlər Ətrafda əyləncəli, pozitiv, enerjili biri kimi tanınırlar. Həmişə gülümsəyirlər. Hətta ağlayarkən belə. Onlar “hər şey yaxşıdır” deməyə vərdiş ediblər. Amma içlərində… qopmuş bir sükut var. Gülümsəyən depressiya — adı qoyulmamış bir sükut, içdə böyüyən bir ağrıdır Bu halı yaşayan insanlar gündəlik həyatlarını davam etdirirlər. İşə gedirlər, dərsə hazırlaşırlar, dostları ilə zarafatlaşırlar… Amma gecələr yuxuları ərşə çəkilir. Özləri ilə baş-başa qaldıqları anlarda bir dərin boşluq hiss edirlər. Bu insanlar tez-tez belə cümlələr qururlar: “Dərdimi danışsam, kim anlayar ki?“Onsuz da hər kəsin problemi var, mən niyə narahat edim?” “Bəlkə də mən zəifəm, keçəcək…” Amma keçmir. Çünki depressiya həmişə ağlamaz. Bəzən gülümsəyər. Bəzən özünü çox işləməkdə, çox gülməkdə, çox kömək etməkdə gizlədər. Bəzən “mən yaxşıyam” dedikcə, bir az da içdən çökər. Bəlkə sən də… ➡️Heç kimdən kömək istəməyəcək qədər güclüsən? ➡️Hər kəsə yaxşı görünəcək qədər mükəmməl? ➡️Və özünü unudacaq qədər səssizsən?.. O zaman bu yazı sənin üçün yazılıb. Unutma: Gülümsəmək mükəmməl bir silah ola bilər, amma savaşdığın ağrıları gizlətməməlidir. Danışmaq gücsüzlük deyil. Əksinə, içində fırtınalar varkən kömək istəmək — ən böyük cəsarətdir. Seansa hazırsansa… Əgər sən də “hər şey yolundadır” deyə-deyə daxildə əriyirsənsə, artıq susmağa ehtiyac yoxdur. Mən səni dinləməyə hazıram. Gülümsəməyin arxasında nələr gizlənirsə, birlikdə baxaq. İlk addımı sən at. Geri qalanı birlikdə keçərik.  Paixoloji dəstək üçün 0513241900  9:00 dqn 18:00 a qədər müraciət edə bilərsiniz.

Qorxu yaşamın təbii bir hissəsi olub,qəzəb,sevinc və ya məyusluq kimi bir duyğudur. Qorxu insanların görünən və görünməyən təhlükələr qarşısında verdiyi reaksiya şəklidir. Əslində hər qorxu özümüzümüdafiə mexanizmamızı işə salır və təhlükəli durum qarşısında özümüzü qorumağımıza yardım edir. Uşaqların qorxuları yaş dövrlərinə görə fərqlənir. Daha azyaşlı dönəmdə qorxuların səbəbi yüksək səs olduğu halda,uşaqların yaşı artdıqca mücərrəd varlıqlardan qorxmağa başlayırlar. Uşaqlar nədən qorxar? 2 yaş: Ən çox səslərlə əlaqəli qorxular üstünlük təşkil edir.Xüsusilə qatar,kamaz,şimşək səsi,tozsoranın,hava feninin səsi...Qaranlıq,böyük əşyalardan da qorxu halları bu yaşda görülə bilər. 2,5 yaş: Oyuncağın və ya çarpayının yerinin dəyişdirilməsi,uşaq yuxuya keçdikdən sonra anasının yanından ayrılması,uşağın vərdişlərindən fərqli edilən davranışlar uşağı qorxuda bilər. 3 yaş:Ən çox vizual qorxular;qaranlıq,heyvan,polis,ana və atanın gecə küçəyə çıxması və s. 4 yaş: Səslərlə əlaqəli qorxular;  xüsusilə motor gurultusu. Eyni zamanda vəhşi heyvanlar, ananın evdən getməsi,qaranlıqdan qorxma halları da müşahidə edilir. 5 yaş: Çox da qorxulu bir yaş deyil. Daha çox görsəl qorxular görülür. Əlavə olaraq ,yıxılmaq,zədələnməkdən qorxmaq halları da müşahidə edə bilərik. 6 yaş:Ruh,cadı kimi mücərrəd gözlə görünməsi mümkün olmayan varlıqlardan qorxmağa başlayarlar.Və bu qorxular uşaqda çarpayının altında həmin varlıqların gizləndiyi düşüncəsini yaradır. 7 yaş:Qaranlıq,zirzəmi qorxusu...Kölgələri ruh,cadı kimi qavramaq halları görülür.Uşaq oxuduqlarından,televizorda gördüklərindən hədsiz təsirlənib təşviş keçirə bilir. 8-9 yaş:Təşviş və qorxular daha azdır. Daha çox sosial status və kimliyi ilə bağlı narahatlıqlar görə bilərik. Məsələn: bir işi edə bilməmək,məktəbdə uğursuzluq yaşamaq, insanlar içərisində pərt olmaq kimi. Övladlarımızın qorxuları ilə mübarizə apara bilməsi üçün yollar: 1) Qorxunu rədd etməyin,qəbul edin. Uşağınızın qorxusu haqqında nə düşünürsünüz düşünün,bu duyğu onlar üçün gerçıkdir və sizin də onları anladığınızı bilmək istəyərlər.Onlara mövzu haqqında danışmaq fürsəti verin,həqiqətən anladığınızı göstərin . Yardım edə  bilməyiniz üçün ilkin mərhələ övladınızın qorxusunun olduğunu qəbul etməkdir. 2)Öz qorxularınızı onlara ötürməyin. Çox ailələrdə görülən davranışlardan biri də uşağın ana,atanı model aldığı üçün onun qorxu və duyğularının təsiri altına düşməkdir.Belə hallarda qorxularınız haqqında onlarla danışın,sizin də insan olduğunuzu və sizin də hamı kimi qorxularınızın ola biləcəyini izah edin.Qorxu ilə necə mübarizə apardığınızı,üstəsindən gəlmək üçün onlara istiqamət verin. 3) Hansısa qorxuya qalib gəldikləri pozitiv xatirələri danışın. Övladınıza əvvəlcə sınamaqdan qorxduğu, amma sonra etməkdən zövq aldığı situasiyanı xatırlamaq , öz bacarıqları haqqında özgüvənin qalxmasına səbəb olacaqdır. 4) Onları başqaları ilə müqayisə etməkdən uzaq durun. Müqayisə edilmək uşaqda yetərsizlik duyğusuna səbəb olacaqdır. Eyni zamanda müqayisə olunana qarşı nifrət,qəzəb və kinin yaranması ilə nəticələnəcək. 5)Qorxularına qalib gəlməsi üçün nağıl terapiyasndan-uşaq hekayələrindən istifadə edin. Xüsusilə övladınızın qorxusu ilə eyni qorxudan əziyyət çəkən personaj və bənzər sujet xətli hekayə seçin.Belə ki. uşaq  qorxusuna qalib gələn personajla özünü eyniləşdirir və qorxusuna qalib gəlmək üçün cəsarətlənir. 6)Bir qorxu ilə üzləşmənin necə kiçik addımlarla edilə biləcəyini göstərin. Kiçik etaplarla qorxunun üzərinə gedərək qalib ola biləcəyini öyrədin. 7) Relaksasiya texnikalarından istifadə edin. Rahatladıcı musiqi, nəfəs texnikaları uşaqdaki gərginliyi aradan qaldıracaqdır. 8)Tək olmadıqlarını davamlı xatırladın. Nə olursa olsun,hər zaman onların yanında olacağınızı bildikləri üçün özlərini güvəndə hiss edəcəklər. Unutmamalı ki, qorxu duyğusunu uşaq fərqində olmadan yaşayır və bu dönəmdə önəmli olan ona göstərilən anlayış,sevgi və qayğıdır. Psixoloq Aysu Əliyeva Konsultasiya və seanslara yazılmaq üçün @psixoloqaysualiyeva instagram hesabından müraciət edə bilərsiniz.

 Dövrümüzün ən aktual problemlərindən biri uşaqlarda ekran asılılığıdır.Texnologiyanın inkişaf etməsi ilə bərabər uşaqları internetin zərərlərindən qorumaq , qarşısını almaq valideynləri çətin vəziyyətdə qoyan durumlardandır. Ekran asılılığı sadəcə uşaqlarda deyil, yetkin şəxslərdə tez-tez rast gəlinir.Ekran asılılığının əsas göstəriciləri bunlardır: Ø Uşağın davamlı telefon, televizor,planşet  qarşısında olmaq istəməsi , əlindən alınan zaman isterik reaksiyalar sərgiləməsi; Ø Yuxu problemləri; Ø Sosiallaşmaqda istəksizlik və uğursuzluqlar yaşamaq; Ø Virtual ünsiyyətə və virtual oyunlara hədsiz meyil göstərmək; Ø Uşaqlarda diqqət dağınıqlığı; Ø İfadəedici nitqin zəifləməsi; Ø İnternet olmayan mühitə düşdükdə hədsiz gərginlik,narahatlıq hisslər keçirməsi, boşluğa düşməsi ; Ø Məktəb və digər təlim mühitində akademik göstəricilərinin aşağı düşməsi; Ø İştahsızlıq və ya hədsiz yemək istəyi; Ø Özgüvən əksikliyi Ø Aqressiv,impulsiv davranışlarda artım; Ø Özünəqapanıqlıq və s. Uşaqlarda ekran asılılığının başladığı zaman xüsusi yaş qrupu və ya yaş məhdudiyyəti yoxdur. Uzun müddət ekran qarşısında qalan hər yaşda olan uşaqlarda ekran asılılığı müşahidə oluna bilər. Uşaqlarda ekran asılılığının qarşısını almaq üçün ana və ataların övladlarının ideal ekran vaxtına uyğun olmasını təmin etmələri vacibdir. Eyni zamanda ekran asılılığının qarşısını almaq üçün 3-6-9-12 qaydasına əməl edilməlidir. Bu qaydaya görə, uşaqlar 3 yaşından əvvəl ekrana məruz qalmamalı, 6 yaşından əvvəl uşaqların öz oyun konsolu və ya texnoloji cihazı olmamalıdır, 9 yaşından əvvəl internetdən tək istifadə etməməli, 12 yaşından əvvəl isə sosial şəbəkələrdən istifadə etməməlidir.  Tövsiyə olunan ekran vaxtları; Uşağın inkişafının ilk 3 ilində ekrana məruz qalması qadağandır . Həm psixoloji, həm fiziki sağlamlığı üçün risklidir. 3-6 yaş üçün gündə 20-30 dəqiqə, 6-9 yaş üçün gündə 40-50 dəqiqə, 9-12 yaş üçün gündə 60-70 dəqiqə olmalıdır. Əgər 12 yaşdan yuxarı olarsa, ekrandan istifadə müddəti ümumilikdə 120 dəqiqədən çox olmamalıdır. Mümkünsə, bu dövrlər günlərə bölünməlidir. Eyni zamanda, bu ekran vaxtları planşet, mobil telefon, televizor və kompüter kimi bütün ekran istifadəsini əhatə etməlidir. Ekrandan istifadə valideyn nəzarəti altında olmalıdır və ekrandan istifadə müddətləri arasında ən azı 15 dəqiqəlik fiziki hərəkətlə bağlı tapşırıqlar əlavə edilməlidir.  Ekran asılılığının qarşısını almaq üçün uşaqları müxtəlif fəaliyyətlərə yönəltmək lazımdır. Uşaqları mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmağa həvəsləndirmək və mümkünsə idman növü üzrə ixtisaslaşma kurslarına yazdırmaq onların texnoloji cihazlardan uzaqlaşmasına, fiziki və sağlam inkişafına kömək edəcək. Bunun xaricində uşaqla parka getmək, oyun oynamaq, kitab oxumaq, mətbəxdə vaxt keçirmək, təbiətdə gəzinti etmək kimi fəaliyyətlər də çox təsirlidir. Uşaqları rəssamlıq, musiqi və ya əl işləri kimi istedadlı olduqları sənətlərə yönləndirmək və onları bu sahələrdə hobbi əldə etməyə təşviq etmək də faydalı ola bilər. Psixoloq Aysu Əliyeva Konsultasiya və seanslara yazılmaq üçün @psixoloqaysualiyeva instagram hesabından müraciət edə bilərsiniz.

     Hər bir insanın şəxsiyyətinin təməli ailədə qoyulur. Uşaqlıqda aldığımız sevgi, diqqət və güvən hissi gələcəkdəki münasibətlərimizə, özümüzə baxışımıza və emosional dayanıqlığımıza birbaşa təsir edir. Ailə sadəcə bioloji bağlarla deyil, psixoloji təhlükəsizlik və bağlılıq hissi ilə birləşən bir məkandır.      Uşağın dünyanı necə qavrayacağı, özünü dəyərli və güvəndə hiss edib-etməyəcəyi ilk növbədə ailədə formalaşır. Psixoloji sağlamlıq yalnız xəstəliklərin olmaması deyil, eyni zamanda insanın gündəlik emosional vəziyyətini tənzimləyə bilməsi, özünü dərk etməsi və münasibətlərini sağlam şəkildə idarə edə bilməsidir. Bu bacarıqların bünövrəsi isə erkən yaşlarda, xüsusilə də ilk 6 il ərzində atılır. Valideynlərin öz psixoloji vəziyyəti və uşaqlarla qurduğu münasibət forması, uşağın emosional inkişafına yön verən əsas faktorlardandır. Qışqırıq, təzyiq və laqeydlik, uşağın özünü təhlükədə və dəyərsiz hiss etməsinə səbəb ola bilər. Əksinə, dinlənilən, anlayışla qarşılanan və emosional dəstək alan uşaq sağlam özünəinamla böyüyür. Uşaq özü olmaqdan qorxmadan, duyğularını ifadə edə biləcək bir mühitdə böyüdükdə, gələcəkdə daha sabit emosional vəziyyətə və güclü sosial bacarıqlara sahib olur.      Ailə daxilindəki münasibətlər, xüsusilə valideynlər arasında olan emosional əlaqə uşağın daxili dünyasına birbaşa təsir göstərir. Əgər uşaq valideynlər arasında daimi mübahisələrə, səssiz gərginliklərə və ya fiziki-cismani cəzalandırmalara şahid olursa, bu onun gələcəkdə münasibətlərə dair baxışını təhrif edir. Belə uşaqlar ya özlərini daim günahkar və məsuliyyətli hiss edir, ya da hisslərini gizlədərək bağlanma çətinlikləri yaşayırlar.      Digər tərəfdən, valideynin öz psixoloji rifahı da uşağın vəziyyətini müəyyən edir. Daim stres içində olan, öz duyğularını tənzimləyə bilməyən bir valideyn, fərqində olmadan bu yükləri uşağa da ötürür. Unutmaq olmaz ki, uşaqlar valideynlərin dediklərindən çox, onların hiss etdiklərini və necə davrandıqlarını mənimsəyirlər. Yəni valideynin özünü sevməsi, qayğısına qalması və emosional sağlamlığı ailənin bütövlükdə psixoloji durumuna təsir göstərir.      Ailə uşağın ilk “təhlükəsiz limanı” olmalıdır. Burada uşaq sevilməyin, qəbul edilməyin və anlayışla qarşılanmağın nə olduğunu öyrənir. Bu təməl üzərində gələcəkdə həm özünü, həm də başqalarını dərk edən, sağlam münasibətlər qura bilən bir fərd yetişir. Bu səbəbdən ailə yalnız fiziki deyil, həm də emosional ehtiyacların qarşılandığı yer olmalıdır. Bəzən bir uşaq üçün ən güclü terapiya, sadəcə dinlənmək, hiss olunmaq və şəfqətlə qucaqlanmaqdır. Onun qəlbində formalaşan ilk “mən sevilirəm” inancı, gələcək həyatında yaşadığı bütün emosional fırtınalara qarşı sarsılmaz bir dayaq olur.

Hiperaktivlik daha dəqiq desək, Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DƏHP) -bir çox ailələrin gündəlik həyatına təsir edən , uşaqlıq dövründə başlayan və yetkinlikdə də davam edən neyroinkişaf pozuntusudur. Bu vəziyyətdə olan uşaqlar daha enerjili, impulsiv və diqqəti toplamaqda çətinlik çəkə bilirlər. Bu enerjini və davranış çətinliklərini idarə etmək üçün oyunlar çox faydalı bir vasitədir. Oyun həm uşağın inkişafını dəstəkləyir, həm də valideyn-uşaq münasibətlərini gücləndirir.Bu oyunlar vasitəsilə uşaqda gözləmə bacarığı, diqqətini davam etdirmə müddəti, davranışlarını kontrol etmək kimi müsbət bacarıqlar formalaşdırılır.Oyunlar aşağıdakılardır: 1)“Qışqır və sus” oyunu Məqsəd: Diqqətin korreksiyası,impulsivliyin kontrolu, qaydalara tabe olmaq bacarığının inkişaf etdirilməsi Tətbiqi: Valideyn uşaqla birlikdə rəngli kartonlardan qırmızı, sarı və yaşıl rəngli əl qəlibləri kəsirlər.Oyunun təlimatı: Yaşıl əl göstərildiyində istədiyin qədər qışqırıb hoppana bilərsən. Sarı əl-pıçıltı ilə danışıb, asta hərəkət edəcəksən. Qırmızı əl-hərəkətsiz qalmalı və danışmamalısan. Oyun ən sonda susma-qırmızı əl ilə sonlandırılmalıdır. 2) “Sus-danış” oyunu Məqsəd:İmpulsiv davranışları idarə etmək, qaydalara tabe olmaq bacarığı Tətbiqi: Valideyn yumruq tutaraq sağ əlini havada tutur. Yumruq “sus” deməkdir.Yumruğun açılması isə “danış” deməkdir. Uşaqlara çoxlu və sürətli suallar verilir, eyni zamanda əl işarələri göstərilir. Uşaqlar əl işarələrinə baxıb suallara yanıt verirlər. Eyni zamanda əli izləməli və ona uyğun hərəkət etməlidirlər. 3)Musiqi ilə heykəltəraşlıq oyunu Şən və hərəkətli musiqi səsləndirilir. Uşaqlar qrup şəklində rəqs edirlər. Musiqi bir müddət sonra dayandırılır. Dayananda uşaqlar heykəl kimi donub qalmalıdır. Musiqi yenidən səslənəndə uşaqlar hərəkət edə bilərlər. ( Qeyd: Bu oyunu stullarla da oynamaq olar. Bu oyun uşağın özünü tənzimləmə, diqqət mərkəzləşdirmə və impuls nəzarətini inkişaf Davranışlarını kontrol etmə bacarıqları formalaşdırır, eyni zamanda audial diqqətin inkişafına səbəb olur. 4)"Tap və gətir" oyunu Valideyn uşağa evdəki bir əşyanın xüsusiyyətlərini təsvir edir (“Mavi, yumşaq və yataq otağında olan bir şey”) və uşaq onu tapmalıdır. Nə üçün faydalıdır? Uşaq həm diqqətini yönəldir, həm də anlama və yerinə yetirmə bacarıqlarını inkişaf etdirir. 5.“Sürətli və yavaş” – Hərəkət nəzarəti oyunu Necə oynanır? Valideyn müxtəlif sürətlərdə hərəkətlər göstərəcək: “Sürətlə qaç!” – “Yavaşla!” – “Don!” Nə üçün faydalıdır? Uşaq bədənini tənzimləməyi, komandalara uyğun davranmağı öyrənir. 6.“Əksini Et” – düşünmə və nəzarət oyunu Necə oynanır? Valideyn hərəkət deyir, uşaq onun əksini etməlidir. Məsələn, “Otur” deyiləndə uşaq ayağa qalxmalıdır. Nə üçün faydalıdır? Bu oyun impulsların qarşısını almağa və dəyişən şəraitə uyğunlaşmağa kömək edir. 7. Ritm oyunu – yaddaş və koordinasiya Oyunu Necə oynanır? Valideyn müəyyən ritmlə əl çalır və ya dizinə vurur, uşaq isə bunu təkrarlayır. Nə üçün faydalıdır? Motor koordinasiyası, diqqət və eşitmə yaddaşı inkişaf edir. Hiperaktiv uşaqlar üçün düzgün seçilmiş oyunlar onların həm davranışlarını tənzimləməyə, həm də bilişsel və emosional inkişaflarına dəstək olmağa kömək edir. Ən əsası isə budur ki, bu oyunlar öyrədici olduğu qədər əyləncəlidir. Valideynlər bu oyunlarla uşağın potensialını daha yaxşı kəşf edə və onunla sağlam əlaqə qura bilərlər. Psixoloq Aysu Əliyeva  Konsultasiya və seanslara yazılmaq üçün @psixoloqaysualiyeva instagram hesabından müraciət edə bilərsiniz.

Diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozuntusu uşaqlıq dövründə başlayan və yetkinlikdə də davam edən neyroinkişaf pozuntusudur. Bu pozuntu adətən özünü 3 əsas sahədə göstərir: 1. Diqqət əksikliyi 2. Hiperaktivlik  3. impulsivlik Məişətdə valideynlər bu diaqnozun elmi adını bilməsələr də, daha çox belə şikayətlər edirlər: -Sanki daima fikri başqa yerdədir. -Xəyal dünyasındadır. -Əl-qolunu idarə edə bilmir. -Tez-tez nəyisə itirir. -Çox unutqandır. -Beş dəqiqəlik işi 3 saata görür. -Onu buyur, dalınca yüyür. -TV qarşısında saatlarla oturur,amma dərsin başına oturan kimi gah acıyır, gah tualeti gəlir , gah yuxusu gəlir və yatmaq istəyir . Bəs niyə bu mövzu önəmlidir ? DƏHP akademik, kariyera,ailə və sosial mühitlərlə bağlı ciddi çətinliklərə səbəb olur. Erkən diaqnoz və düzgün yanaşma ilə bu çətinliklərlə işləmək mümkündür.DƏHP-li şəxslər " tənbəl",' ərköyün " və s. kimi damğalanmalara məruz qalır.Onların davranışlarının altında yatan nevroloji səbəblər tapılmalıdır. DƏHP simptomları aşağıdakılardır: -Diqqət dağınıqlığı; -Hədsiz dərəcədə hərəkətlilik; -Basladığı işi sona qədər çatdıra bilməmək; -Növbəsini gözləyə bilməmək ; -Oturmaq bacarığının zəif olması; -Motor qoşulmuş kimi hərəkət etmək; -Sürətli danışmaq ; -Marağın davamsız olması və s. Diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozuntusu uşaqlarda 5-12 %, yetkin şəxslərdə 4,4% etibarilə rast gəlinir. Bu diaqnozun qoyulması üçün bir neçə mühüm qaydalar var ki,onlardan biri bu simptomların 12 yaşdan öncə başlaması lazımdır.Simptomlar yalnız bir mühitdə( təkcə evdə , təkcə məktəbdə ) görülməsi kifayət etmir.İki və daha çox mühitdə , məsələn həm evdə ,həm məktəbdə müşahidə olunmalıdır. DƏHP diaqnozu olan şəxslərdə tez-tez başqa psixoloji və ya nevroloji problemlər də müşayiət olunur. Bunlara komorbid vəziyyətlər deyilir: 1. Təşviş pozuntuları 2. Depressiya 3.Davranış pozuntuları  4. Öyrənmə çətinliyi- Disleksiya  5. Tik pozuntuları 6. Yuxu problemləri  Təbiidir ki belə olduğu zaman diaqnozla işləmək daha da ağırlaşır və uzun zaman tələb edir. Mütləqdir ki, bu diaqnozdan əziyyət çəkən övladı olan valideynlər dərhal problemin üzərinə düşməli və mütəxəssisə müraciət etməlidir. Psixoloq Aysu Əliyeva Konsultasiya və seanslara yazılmaq üçün @psixoloqaysualiyeva instagram hesabından müraciət edə bilərsiniz.

Ana olmaq qadının həyatında ən dərin və unudulmaz təcrübələrdən biridir. Lakin bu yeni mərhələ, eyni zamanda bir çox emosional dəyişiklikləri də özü ilə gətirir. Doğuşdan sonra bir çox qadın sevinc və həyəcanla yanaşı, narahatlıq, ağla gəlməz yorğunluq və hətta kədər hiss edə bilər. Bu duyğuların səbəbi, həm hormonal dəyişikliklər, həm də həyat tərzindəki köklü dəyişmələrdir. Bəzi analar "baby blues" adlanan, qısa müddətli və yüngül emosional dalğalanmalar yaşadıqları halda, bəziləri üçün bu vəziyyət daha dərin və uzunmüddətli depressiyaya çevrilə bilər. Bu dəyişikliklərə anlayışla yanaşmaq, qadının özünü günahlandırmaması və vaxtında dəstək alması çox önəmlidir. Doğuşdan sonra qadının bədənində baş verən hormonal dəyişikliklər onun emosional vəziyyətinə birbaşa təsir göstərir. Estrogen və progesteron hormonlarının sürətlə azalması, beyindəki kimyəvi tarazlığı pozaraq, əhval-ruhiyyədə enişlərə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, yuxusuz gecələr, körpənin qayğısına qalmaq, bədənin fiziki yorğunluğu və yeni həyat tərzinə uyğunlaşmaq da qadının psixoloji yükünü artırır. Ən çox rast gəlinən əlamətləri isə sizlər üçün qeyd edirik.  ✅Əhval dəyişkənliyi (birdən gülmək, sonra ağlamaq) ✅Yorğunluq və enerjisizlik ✅İştah dəyişikliyi ✅Yuxu problemləri (çox yatmaq və ya yata bilməmək) ✅Həssaslıq və əsəbilik ✅Özünü günahkar hiss etmək ✅Özünə və ya körpəyə qarşı marağın azalması Bu əlamətlər doğuşdan sonrakı ilk 1-2 həftə ərzində keçirsə, bu vəziyyət adətən "baby blues" hesab olunur və normal qəbul edilir. Ancaq bu hal daha uzun müddət davam edirsə və gündəlik həyatı ciddi şəkildə təsir altına alırsa, doğuş sonrası depressiyadan şübhələnmək olar. Doğuşdan sonra bir çox qadın özünü duyğusal baxımdan zəif hiss edir. Bu, çox vaxt “baby blues” adlanan keçici bir hal olur. Baby blues, doğuşdan sonra 2-3 gün ərzində başlayır və təxminən 10 günə qədər davam edə bilər. Bu dövrdə qadınlar tez-tez ağlaya, narahat ola və ya özlərini səbəbsiz yerə kədərli hiss edə bilərlər. Bu dəyişikliklər təbii hesab olunur və əksər hallarda heç bir tibbi müdaxilə tələb etmir. Lakin bu emosional vəziyyət 2 həftədən çox çəkirsə və daha da dərinləşirsə, bu artıq doğuş sonrası depressiya ola bilər. Bu vəziyyət daha ciddi bir psixoloji problemdir və peşəkar dəstək tələb edir. Doğuş sonrası depressiyanın əsas əlamətləri: Davamlı kədər və ümidsizlik hissi Həyatdan zövq ala bilməmək Özünü yararsız və kifayət etməyən ana kimi hiss etmək Konsentrasiya çətinliyi Körpəyə qarşı sevgi hissində azalma və ya laqeydlik Özünə və ya körpəyə zərər vermək kimi qorxulu düşüncələr Bu vəziyyət qadının həyat keyfiyyətini aşağı sala və həm onun, həm də körpənin rifahını təhlükə altına ala bilər. Ona görə də bu əlamətləri görən qadın və ya onun yaxınları mütləq bir psixoloqa və ya psixiatra müraciət etməlidirlər.

İstifadə etdiyi ətirə görə qadınları tanıya bilərsiniz .Hülya PARFUM ün təsisçisi Hülya Orucova  bildirir ki, qadının hansı ətiri sevməsi birbaşa onun xarakteri ilə bağlıdır. Məsələn, şərq ətirlərinə üstünlük verən qadınların həyatda əsas məqsədi özünü sevdiyi kişinin ömründə bəzəyə çevirməkdir. Bu, eyni zamanda qadının maddi müstəqilliyinə də mane olmur. Şərq ətirlərinə üstünlük verən qadınlar riski dəyərləndirən, problemi bütün aspektlərdən qiymətləndirən, bəzən bir andaca tərsinə qərarlar verənlərdir. Belə qadınların intuisiyası güclü olur.  Çiçək ətirlərini sevən qadınlar başladıqları işi sona çatdıran, «dağı dağ üstə qoymağa» çalışan tipə aiddirlər. Şirin çiçək ətrini sevənlər hər şeyi əvvəlcədən planlaşdırmağı sevirlər, bir az da həyəcanlıdırlar.  Nəfis çiçək ətirlərinə üstünlük verənlər təbiətən optimistdirlər. Amma onların arasında həyatlarına çatışmayan pozitivi daxil etmək istəyənlərə də rast gəlinir.  Dəniz qoxulu ətirlərə işgüzarlar üstünlük verirlər. Onlar adətən səbirli, hiyləgərdirlər, hamı ilə dil tapmağa çalışırlar, həyata təbəssümlə baxırlar. Onların geniş çevrəsi mövcuddur.  Ağac ətirlərini bəyənənlər bir az eqoist, cəmiyyətdən seçilmək arzusunda olurlar. Belələri məntiq evliliyinə üstünlük verir. Yəni nikaha sevgiyə görə deyil, əksər hallarda pul kisəsinin qalınlığını göz önünə gətirərək girirlər.  Kirşan ətirlərinin həvəskarları incə, küsəyən və şıltaq xanımlardır. Onlar zərif, hiyələgər, öz istədiklərinə çatan qadınlar sırasındadırlar. Paradoksal cəhət budur ki, onlarla nə qədər ünsiyyətdə olursansa, onları bir o qədər tanımadığına əmin olursan. Bunlar əsl ətir pərəstişkarlarıdır. Bəzi qadınlar xəzlə özlərinə «sipər» çəkirlərsə, bu qadınların psixoloji silahı da onların ətirləridir.  Giləmeyvə ətirlərini xoşlayan qadınlar kişilərin hissləri ilə oynamağı, ərköyünlük etməyi sevirlər. Onlar impulsiv, öz bildikləri kimi hərəkət etməyi xoşlayan, başqalarının sözlərini qulaqardına vuran, məsuliyyəti digərlərinin çiyinlərinə qoymaq arzusunda olanlardır. Belələri caduya, bədnəzərə də inanırlar.  Tünd ətirləri sevən qadınlar üçün keyfiyyət əsas göstəricidir. Onlar həyatdan nə istədiklərini bilən, çətinliklərin öhdəsindən gəlməyi bacaran, keçmişlə yaşamadıqları üçün yaşlarından gənc görünən xanımlardır. Ürəklərinin dərinliyində uğura inanır, energetik və nikbin əvhal-ruhiyyəli, əksər hallarda da yükü öz çiyinlərinə götürürlər.  Mütəxəssislər əmin edirlər ki, ətirin qoxusu ilə özü kimi başqalarının da xarakterinin incəliklərini anlamaq mümkündür.  Sonda tanışlıq üçün oxuculara bəzi məşhur ətir brendlərinin hansı qoxu kateqoriyasına aid olmasını bildirən siyahını təqdim edirik:  Şərq ətirləri: Belle d'Opium, Yves Saint Laurent, Dior Addict, Dior, Vanille Ambre, Comptoir Sud Pacifique, Shalimar, Guerlain, Amarige, Givenchy. Çiçək ətirləri: J'Adore, Dior; Beautiful, Estee Lauder; Bulgari pour Femme, Bulgari; L'Air du Temps, Nina Ricci; Chanel №5, Chanel; Light Blue, Dolce & Gabbana. Nəfis ətirlər: Happy, Clinique; L'Eau d'Issey, Issey Miyake; L'Eau par Kenzo, Kenzo; Cool Water, Davidoff; Women, DKNY. Ağac qoxulu ətirlər: Wood Wood, Comme des Garcons; Dry Woods, Jo Malone; Feminite du Bois, Shiseido; Premier Figuier, L'Artisan Parfumeur; Vetiver, Etro. Kirşan qoxulu ətirlər: Love, Chloe; Noa, Cacharel; Iris Poudre, Frederic Malle; Hiris, Hermes; FlowerbyKenzo, Kenzo. Giləmeyvə ətirləri: v Be Delicious, DKNY; Hippy Fizz, Moschino; Sunset Heat, Escada; Mango Manga, Montale; Mure & Musc Extreme, L'Artisan Parfumeur. Tünd ətirlər: Gucci by Gucci; Miss Dior Cherie; Chypre Rouge, Serge Lutens; Eau du Soir, Sisley; Iris Nobile, Acqua di Parma. Əgər indi sizi «ona hansı ətiri hədiyyə edim?» sualı narahat edirsə, onda onun xasiyyətini düşünərək addım atın, onu tanıyın və birlikdə xoşbəxt olmağa çalışın.

Ergənlik dövrü — insan həyatında psixoloji, emosional və fiziki baxımdan ən həssas mərhələlərdən biridir. Bu dövr gəncin həm özünü, həm də cəmiyyət içindəki yerini kəşf etməyə çalışdığı, eyni zamanda daxili konfliktlərin, qavrayış dəyişikliklərinin və davranış dalğalanmalarının ən sıx yaşandığı zamandır. Məhz bu mövzuya toxunan “Adolescence” serialı, bir çox ailənin və gəncin gündəlik həyatında yaşadığı problemləri real və toxunula biləcək şəkildə ekranlaşdırır. "Adolescence" serialı, bir gəncin özünü tapmaq, ailə içində və cəmiyyətlə olan münasibətlərini anlamlandırmaq səylərini təsvir edir. Psixoloji təhlil baxımından, bu serialda özünəinam əskikliyi, məhəbbət ehtiyacı, sosial qəbul olunma istəyi və bəzən də travmatik təcrübələrin gənc psixikasına təsiri aydın şəkildə təqdim olunur. Hekayənin dramatik xətti, izləyicidə həm empati, həm də düşüncə yaratmağa kömək edir. Bu, sadəcə bir əyləncə məhsulu deyil – bu, cəmiyyətə güzgü tutan bir dərsdir. Serialın gənclərə verdiyi ən böyük təsir — onların öz hisslərini, qarşılaşdığı daxili çətinlikləri normal qəbul etməyə başlamasıdır. Bir çox uşaq və yeniyetmə, hiss etdikləri depressiyanı və ya sosial təcridi "qəribə" və ya "anormal" hesab etdiyi üçün paylaşmaqdan çəkinir. “Adolescence” kimi ekran əsərləri bu məsələləri görünən və danışılan hala gətirərək, uşaqlara "Sən tək deyilsən" mesajını verir Lakin, burada bir psixoloq olaraq vacib bir qeyd etməliyəm: bu cür serialların izlənməsi valideyn nəzarəti və psixoloji müşahidə ilə aparılmalıdır. Çünki bəzi səhnələr gənc izləyicilərdə yanlış identifikasiya və ya zərərli davranış modellərini təqlid etməyə yol aça bilər. Buna görə də, valideynlər və müəllimlər bu seriallar ətrafında uşaqlarla dialoq qurmalı, onların duyğularını düzgün yönləndirməlidirlər. Bu kimi seriallar yalnız fərdi şüur səviyyəsində deyil, ictimai şüurun da inkişafına töhfə verir. Yeniyetmələrin yaşadığı problemlər barədə geniş auditoriyaya məlumat verməklə yanaşı, bu mövzunun ciddiliyini gündəmə gətirir. Ailə daxilində daha açıq və empatik ünsiyyətin qurulmasına, məktəblərdə psixoloji dəstək sistemlərinin gücləndirilməsinə təkan verir.Çıxış yolu olaraq aşağıda qeyd olunanları önə çəkmək olar: 1. Psixoloji maarifləndirmə: Məktəblərdə və cəmiyyət mərkəzlərində ergenlik dövrü ilə bağlı seminar və təlimlər keçirilməli, valideynlər bu mərhələnin xüsusiyyətləri haqqında bilgiləndirilməlidir. 2. Empatik ünsiyyət: Ailələr uşaqları ilə daha çox dinləyici mövqedə olmalı, onları tənqid etmədən hisslərini ifadə etməyə təşviq etməlidirlər. 3. Peşəkar dəstək: Uşaqların yaşadığı daxili çətinliklərə qarşı məktəblərdə psixoloqların mövcudluğu artırılmalı və gənclərin bu dəstəyə əlçatanlığı təmin edilməlidir. 4. Sosial dəstək layihələri: Gənclərin özlərini ifadə edə biləcəyi, yaradıcı fəaliyyətlər və qrup proqramları ilə onların sosial inteqrasiyası gücləndirilməlidir. “Adolescence” kimi ekran əsərləri, psixoloji və sosial yönləri ilə yalnız bir serial deyil, bir çağırışdır. Gənclərə dəstək olmaq, onları anlamağa çalışmaq və cəmiyyətin gələcəyini sağlam ruhlarla formalaşdırmaq hamımızın vəzifəsidir. Unutmayaq ki, bugünkü yeniyetmə sabahın valideyni, müəllimi, rəhbəridir. Klinik psixoloq Nigar Cəbrayıl

Narsisizm — özlərinin "xüsusi" və ya"seçilmiş" olduqlarını düşünən, öz maraqları üçün başqalarını istifadə edən, başqalarının uğurlarını qısqanan, empatiyası olmayan davranış tipidir.Özlərinin "xüsusi " və ya "seçilmiş" olduqlarını düşünürlər, öz maraqları üçün başqalarını istifadə edirlər, başqalarının uğurlarını qısqanırlar, empati olmur, başqalarının hisslərinə və ehtiyaclarına qarşı biganədirlər, çox bəyənilmək istəyirlər, həmişə özlərini haqlı, başqalarını günahkar sayırlar, daim hər şeyi idarə(manupilyasiya) etməyə çalışırlar, özlərinin qüsursuz olduğunu düşünürlər, qüsurlarını qəbul etdirmək mümkün deyil.Xəstəliyin tam səbəbi məlum olmasa da, ətraf mühit, sosial, genetik, neyrobioloji faktorların təsir etdiyi ehtimal edilir. Əsas müalicə üsulu psixiatriya ilə olsa da, az adam müalicə üçün müraciət edir. Çünki narsistlər hərəkətlərini normal olduğunu hesab edirlər və xəstə olduqlarına inanmırlar. Bəzən isə başqa xəstəliklərə(maddə istifadəsi bağımlılığı, bipolar, depressiya və s.) görə həkimə müraciət edirlər. Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğunun ən fərqli xüsusiyyətlərindən biri də problem yaradan davranışları qəbul edib dəyişməyə çox dirənmələri, günahı başqalarında axtarmaqda peşəkar olmaları, ən kiçik tənqidi belə münaqişəyə, münaqişəyə və hətta aqressivliyə çevirmələridir. Bundan əlavə, ümumi narsistik şəxsiyyət pozuntusu əlamətləri olaraq: manipulyasiya;İnsanları öz mənfəətləri və mənafeləri üçün istifadə etmək;Eyni statuslu dostluqlarda belə irəlidə olmaq istəyi, rəqabətdə olmaq;Öz qabiliyyətlərini və nailiyyətlərini şişirtmək və həddindən artıq qiymətləndirmək;Əsaslandırılacağı mühitlər yaradaraq təsdiqlənmək arzusu,Özünü ən yaxşı, ən gözəl, ən uğurlu və ən ağıllı görmək,Cəmiyyətin zirvəsində olduğunu iddia edən,Daim tərif gözləmək və bunun üçün təzyiq mühiti qurmaq,Göründüklərinin əksinə, özlərinə inam baxımından kövrəkdirlər və bu onların ən böyük QORXUSUDUR.     Psixoloq Durna Həmidli

Lalə ailəsinin ikinci qızı, uşaqların ortancılı idi. Geniş bir ailədə doğulub, böyümüşdü. Baba, nənə və əmisinin ailəsi ilə birlikdə böyük həyət evində qalırdılar. Babası sovet dövründə içində olduğu zamana mədhiyyələr yazan, İkinci Dünya Müharibəsi dövründə yaşının kiçik olduğu səbəbi ilə cəbhəyə gedə bilməyən, amma sovetlər birliyi dağılana qədər Hitlerə qalib gəlməyin və ya o yolda ölməyin ən böyük arzusu olduğunu qeyd edən lopa bığlı, saçları tökülmüş, bəstəboy, qırmızı sifətli bir kişi idi. Qonşuda elə baba ilə tay-tuş olan, Böyük Vətən Müharibəsi veteranı İkram kişi isə deyirdi ki, Lalənin babası ondan iki Novruz bayramı qabaq doğulub, ona da rəhmətlik anası deyibmiş bunu. Babanın o dövr bu patriot arzusu kimi, patriarx bir hüznü də var idi, oğlan babası olmaq. Baba nə X xromosomundan xəbərdar idi, nə də Y xromosomundan. Babanın bildiyi və əmin olduğu şey o idi ki, oğlu əgər o vaxt onun sözünə baxsa, Lalənin anası ilə yox, İkramın ortancıl qızı ilə evlənsə idi bax o qız ona oğlan nəvə doğardı. Təkamüldə üç vacib komponentdən bəhs edəcəm, fərqlilik, seçicilik və qalıcılıqdan. Lalənin anası insaflı qadın idi, lakin bu insaf deyilən buketi təşkil edən fərqli gülləri Lalə üçün seçə bilmirdi, çünki belə vaxtlarda onun bu reaksiyaları yaşadığı kiçik sosial qrup, yəni ailəsi tərəfindən ikrahlı nəzərlər və tənəli sözlərlə cəzalandırılır, Laləyə qarşı törəmə instinkti və sevgi hissinin stimullaşdırdığı bütün qayğı mənşəli davranışlar aradan qalxır və sevgi davranışa tökülmədikcə bir hiss kimi sönürdü. Nə mənim, nə də sizin bu cümlələri oxuyarkən şübhəmiz yoxdur ki, anası Laləni sevirmiş, lakin məsələ ondadır ki, sevmək də insaf kimi bir buketdir və onu təşkil edən çiçəklər də davranışlardır, baş sığallamaq, yanağına öpüş qondurmaq və ya sadəcə “afərin qızıma” demək kimi davranışlar. Tamam fərqli, əks bir davranış insan həyatına iki dramatik toxunuş edirdi: köhnə bağı qoparmaq, yeni bağ yaratmaq. Lalənin anası da bir qadın idi və onun da atası çox qənd qabını yerə çırpıb qıraraq oğul atası olmamağın heyfini şüşədən çıxmışdı, axırda evə alüminium qənd qabı və alüminium kül qabı alınmışdı, ana da dözməyi o qənd qabı və kül qabından öyrənmişdi. Təkamül deyirdim axı, insan varlığını davam etdirmək üçün savaşmaq, qaçmaq, donmaq kimi fərqli reaksiyalar sərgiləyir və ən faydalıları seçib qalıcı olaraq yaddaşına həkk edirdi. Comərd insan oğlu gələcək nəsilləri qorumaq adına bunu sözlü köçürmə və ya dolayı köçürmə ilə özündən törəyənlərə öyrədirdi. Atalar qızlarını bəy evinə yola salarkən xalçanın kənarını ayağı ilə qaldırır, qızım dilini burada qoyub get deyirdilər bəzən. Lalənin anası daha öncə etdiyi nə üçünsə mükafat almamışdı, gücü çatandan çoxunu edərək qarşılığında cəza görməyəndə zehnində “yorulana qədər işləmək, hətta yorulduqdan sonra da işləmək bərabərdir cəzalanmamaq, cəzasız olmaq bərabərdir varlığını davam etdirmək” formasında bir bağ qurmuşdu. Lalə 4 yaşında olanda anası onu döyərkən sosial qrupu tərəfdən qəribə bir mükafat almışdı, qayınatasının onun bu davranışına görə dodağı qaçmışdı və o gün ana özünü ilk dəfə bir evə mənsub hiss etmiş, o gün ana saxta təsdiq texnikası ilə qəbul edilmək arasında bir əlaqə tapmış və uşaqlıqda cəza görməmək ilə bağlı zehnində qurduğu bağa bu dəfə isə mükafat və təsdiq ilə əlaqədar dəhşətli bir bağ əlaqəsi əlavə etmişdi “Laləni cəzalandırmaq bərabərdir özümü bir evə aid hiss etmək”. Ana düşdüyü yeni təbiətdə var ola bilməyin yolunu tapmış və təkamüldə qalıcı olmalı olanın nə olduğunu müəyyən etmişdi: aid olmaq uğrunda sahib olduğunu incitmək. Ana mənim qəbuluma gətiriləndə ailə üzvləri onun sayıqlamaları və qarabasmalarının ortaya çıxmış olduğunu deyirdi. Anaya adını soruşduqda cavab vermir, neologizmlərdən və qafiyəli danışıqdan istifadə edirdi, bəzən 10 sual əvvəlki sualıma cavab verirdi, vəziyyətin məni aşdığını, şəxsin həkim-psixiatrın qəbulunda olmalı olduğunu ailəyə bildirdim. O an ağlımdan nə keçdi bilmirəm, sonradan adının Lalə olduğunu öyrəndiyim yeniyetmə qızı göstərərək anaya müraciət etdim: - Onu tanıyırsan?... Kimdir o? - Külqabı... Təzə, alüminium külqabı – deyərək cavab verdi ana. Nəsimi Qiyasov Bərdə, 17.01.2024

Uşaqlarda psixoloji inkişafın ləngiməsi müxtəlif səbəblərdən baş verə bilər. Onların arasında:Genetik faktorlar: Uşağın intellekt səviyyəsinin, dil bacarıqlarının və digər qabiliyyətlərinin ləngiməsinə səbəb ola bilər.Ətraf mühitə təsirlər: Yaxşı dəstək şəbəkəsi olmayan uşaqlar psixoloji inkişafda ləngiyə bilər. Əlverişsiz ətraf mühit şəraiti uşağın emosional və idrak inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.Sağlamlıq Problemləri: Bəzi sağlamlıq problemləri, xüsusilə erkən yaşda müalicə olunmazsa, uşaqların inkişafına təsir göstərə bilər. Məsələn, eşitmə və ya görmə problemləri dil və s. Psixoloji inkişaf geriliyi olan bir uşağın göstərə biləcəyi simptomlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:Dil inkişafında gecikməSosial qarşılıqlı əlaqədə çətinliklərEmosional problemlər və ya nəzarətsiz davranışZehni gerilik və ya öyrənmə əlilliyiDiqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik Psixoloq Durna Həmidli

Rəqəmsal detoksun psixoloji sağlamlığa təsiri Müasir texnologiyalar həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Gündəlik fəaliyyətlərimizin əksəriyyəti smartfonlar, kompüterlər və sosial media vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin texnologiyadan həddindən artıq istifadə insan sağlamlığı, xüsusilə psixoloji sağlamlıq üzərində mənfi təsirlər yarada bilər. Bu mənfi təsirlərin qarşısını almaq üçün tətbiq olunan "rəqəmsal detoks" anlayışı son illərdə diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. Rəqəmsal detoks texnoloji cihazlardan və onlayn platformalardan müəyyən müddətlik uzaqlaşmaqla insanların zehni və emosional balansını bərpa etməsinə xidmət edir. Bu məqalədə rəqəmsal detoksun psixoloji sağlamlığa təsirləri araşdırılacaq. Texnologiyadan Həddindən Artıq İstifadənin Təsirləri 1. Stress və Təzyiq: Sosial media və rəqəmsal vasitələrdən çox istifadə edən insanlar daha çox stressə məruz qalır. Davamlı bildirişlər, mesajlar və xəbər axını beyində həddən artıq informasiya yükü yaradır. 2. Tənhalıq Hissi: Əksinə gözləntilərə baxmayaraq, texnologiya tənhalıq hissini artırır. Sosial mediada "mükəmməl" həyat tərzləri ilə müqayisələr özünəinamsızlıq və narahatlıq yaradır. 3. Diqqət Dağınıqlığı: Davamlı texnologiya istifadəsi insanların diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkməsinə səbəb olur. Bu da həm iş, həm də şəxsi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Rəqəmsal Detoksun Faydaları 1. Stressin Azaldılması: Rəqəmsal detoks zamanı insanlar texnoloji təsirlərdən uzaqlaşaraq daha sakit və rahat bir həyat tərzi keçirə bilirlər. Bu, psixoloji gərginliyi əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. 2. Daha Dərin Yuxu: Ekranlardan gələn mavi işıq yuxu keyfiyyətini pozur. Rəqəmsal detoks bu təsiri aradan qaldıraraq yuxunun bərpasını təmin edir. 3. Daha Yaxşı Diqqət və Məhsuldarlıq: Texnologiyadan uzaqlaşmaq diqqət dağınıqlığını azaldır və insanların iş və şəxsi həyatında daha məhsuldar olmasına kömək edir. 4. Real Münasibətlərin Güclənməsi: Texnoloji fasilə insanlar arasında üz-üzə ünsiyyətin artmasına şərait yaradır ki, bu da münasibətlərin möhkəmlənməsinə kömək edir. Necə Rəqəmsal Detoks Etmək Olar? 1. Planlı Fasilələr: Hər gün müəyyən saatlar ərzində texnologiyadan uzaq durmağa çalışın. 2. Bildirişləri Söndürmək: Sosial media və tətbiqlərin bildirişlərini məhdudlaşdırmaq diqqətinizin texnologiyadan uzaqlaşmasına kömək edə bilər. 3. Alternativ Fəaliyyətlər: Texnologiyadan uzaq qalmaq üçün idman, kitab oxumaq və ya təbiətdə gəzinti kimi fəaliyyətlərə üstünlük verin. 4. Texnologiyasız Zonalar: Evdə və ya işdə texnologiyasız məkanlar yaratmaq effektiv üsuldur. Rəqəmsal detoks texnologiyadan, xüsusən də rəqəmsal cihazlardan (smartfonlar, kompüterlər, planşetlər) və sosial media platformalarından müəyyən müddətlik uzaqlaşma prosesini ifadə edir. Bu, insanların texnoloji asılılıqdan xilas olaraq zehni və emosional balanslarını bərpa etmələrinə kömək edir. Rəqəmsal detoksun əsas məqsədləri: 1. Texnologiyadan Asılılığın Azaldılması: Rəqəmsal cihazlardan davamlı istifadə insanların onlardan asılı hala gəlməsinə səbəb olur. Detoks bu asılılığı aradan qaldırmaq üçün bir vasitədir. 2. Zehni Rahatlama: Davamlı məlumat axını və rəqəmsal stimullar beynin həddindən artıq yüklənməsinə səbəb olur. Rəqəmsal detoks beyin üçün bir fasilə və yenilənmə imkanı yaradır. 3. Əlaqələrin Gücləndirilməsi: Texnologiya insanların birbaşa ünsiyyətini azalda bilər. Detoks, real münasibətləri ön plana çıxararaq sosial bağları gücləndirir. 4. Diqqət və Konsentrasiyanın Artırılması: Texnologiya diqqət dağınıqlığını artırır. Rəqəmsal detoks bu problemin həllində mühüm rol oynayır. Niyə Rəqəmsal Detoksa Ehtiyac Var? Həddindən Artıq Ekran Vaxtı: İnsanlar gündəlik həyatlarının böyük bir hissəsini ekran qarşısında keçirirlər. Bu, həm fiziki, həm də psixoloji problemlərə səbəb olur. Sosial Medianın Təsiri: Sosial media platformaları insanlarda narahatlıq, qısqanclıq və özünə inamsızlıq hissi yarada bilər. Təbii Ritmlərin Pozulması: Elektron cihazların mavi işığı yuxu ritmini pozur və yorğunluğa səbəb olur. Rəqəmsal Detoks Nələri Əhatə Edir? Texnologiya Fasilələri: Məsələn, müəyyən saatlarda telefon və ya sosial media istifadəsini tamamilə dayandırmaq. Cihazların İstifadəsinin Məhdudlaşdırılması: Gün ərzində texnoloji cihazlardan istifadə müddətini azaltmaq. Sosial Mediasız Günlər: Həftədə bir və ya bir neçə gün sosial media hesablarını bağlamaq və ya istifadəni tamamilə dayandırmaq. "Offline" Fəaliyyətlər: Rəqəmsal cihazlar olmadan kitab oxumaq, idmanla məşğul olmaq, təbiətə çıxmaq kimi fəaliyyətlərə üstünlük vermək. Rəqəmsal detoksun fərqli formaları vardır: Qısamüddətli Detoks: Bir neçə saatlıq və ya bir günlük fasilələr. Uzunmüddətli Detoks: Bir həftə və ya daha uzun müddət texnologiyadan uzaqlaşma. Tam Detoks: Bütün rəqəmsal cihazlardan və platformalardan müəyyən müddət tamamilə uzaq durma. Rəqəmsal Detoks və Texnologiya Balansı: Rəqəmsal detoks, texnologiyadan tamamilə uzaqlaşmağı deyil, onun həyatımızda balanslı şəkildə istifadəsini təşviq edir. Bu anlayış insanların texnologiyadan sağlam şəkildə faydalanmalarına, həm də öz şəxsi həyatlarına daha çox diqqət ayırmalarına imkan verir Rəqəmsal Detoks Zamanı İnsanların Məlumatlandırılması: Rəqəmsal detoksun effektivliyini artırmaq və insanların bu prosesi uğurla həyata keçirməsinə kömək etmək üçün məlumatlandırma böyük əhəmiyyət daşıyır. Detoksun məqsədlərini və faydalarını dərk edən insanlar bu prosesə daha şüurlu yanaşır və texnologiyadan uzaqlaşma zamanı qarşılaşdıqları çətinlikləri daha asan dəf edə bilirlər. Məlumatlandırmanın Əsas Məqsədləri 1. Şüurlu İstifadənin Təminatı: İnsanlara rəqəmsal cihazların həyatlarına təsirini başa salmaq və balanslı istifadənin əhəmiyyətini çatdırmaq. 2. Psixoloji Hazırlıq: Detoks müddətində yaranacaq narahatlıq və texnologiyaya bağlılıq hissinin təbii olduğunu izah etmək

Günümüzdə, yeniyetmələrin emosional rifahı cəmiyyətin hərtərəfli inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ənənəvi olaraq, bu dövr gənclərin şəxsiyyətinin formalaşması, sosial bacarıqlarının inkişafı və gələcək həyatda qarşılaşacaqları çətinliklərə uyğunlaşmalarını təmin edən bir mərhələ kimi qəbul edilir. Lakin, müasir dövrün xüsusiyyətləri, xüsusilə sürətlə inkişaf edən texnologiya, sosial medianın təsiri və dəyişən ailə strukturları, yeniyetmələrin emosional sağlamlığını ciddi şəkildə təhdid edir. Bu problemin aktuallığı, sosial medianın getdikcə daha böyük bir hissəsini tutan gənclər arasında depressiya, anksiyete və sosial izolyasiya kimi problemlərin yayılması ilə daha da artmaqdadır. Sosial dəstək şəbəkələrinin zəifləməsi, akademik təzyiqlərin artması və onlayn zorakılıq kimi yeni təhlükələr, yeniyetmələrin emosional rifahını mənfi şəkildə təsir edir. Bu mənada, yeniyetmələrin emosional rifahı ilə bağlı tədqiqatlar, həm psixoloji müdaxilə üsullarını, həm də cəmiyyətin kollektiv olaraq bu məsələyə yanaşmalarını anlamağa kömək edir. Müasir çağırışlar ifadəsi, bu günün dünyasında qarşılaşılan və insanların, cəmiyyətlərin və ya fərdlərin üzləşdiyi yeni və mürəkkəb problemləri və çətinlikləri ifadə edir. Bu çağırışlar, texnoloji inkişaf, sosial dəyişikliklər, qlobal böhranlar, iqtisadi çətinliklər və digər müasir problemlərlə bağlı ola bilər. Yeniyetmələr üçün müasir çağırışlar, məsələn, sosial medianın təsiri, məktəb təzyiqləri, emosional rifah məsələləri və rəqəmsal dünyada təhlükəsizlik kimi mövzuları əhatə edir. Bu məqalənin əsas məqsədi, yeniyetmələrin emosional rifahına təsir edən amilləri araşdırmaq və onların bu vəziyyətdəki inkişaflarını dəstəkləmək üçün müxtəlif həll yolları təqdim etməkdir. Məqsəd həmçinin, təhlil edilən faktorların qarşısının alınması və emosional rifahın artırılması istiqamətində nəzəri və praktiki tövsiyələr verməkdir. Yeniyetmələrin emosional rifahına dair tədqiqatlar, son onilliklərdə psixologiya və sosial elmlər sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olubYeniyetməlikdə emosional sağlamlıq, gənclərin duyğularını başa düşmək, idarə etmək və düzgün şəkildə ifadə etmək qabiliyyətini ifadə edir. Bu dövr, uşaqlıqdan yetkinliyə keçiş mərhələsidir və emosional sağlamlıq burada çox vacib bir rol oynayır. Yeniyetmələrin emosional sağlamlığı, onların sosial və şəxsi inkişafını təsir edən əsas amillərdən biridir. Yeniyetməlikdə emosional sağlamlığın əsas aspektləri: 1. Duyğusal özünə nəzarət: Yeniyetmələrin öz duyğularını tanımaq və idarə etmək bacarığı, onların emosional sağlamlığının əsas tərkib hissəsidir. Bu, xüsusilə stress, qəzəb, qorxu və kədər kimi güclü emosiyalarla başa çıxmaqda mühümdür. 2. Özünə hörmət: Emosional sağlamlığa sahib olan yeniyetmələr özlərini dəyərli və güvənli hiss edirlər. Onlar özlərinin və başqalarının hisslərinə hörmət edərək sosial əlaqələr qururlar. Özünə hörmət, gənclərin özlərinə qarşı müsbət bir baxış açısına sahib olmalarını və həyatla əlaqədar müsbət bir baxış inkişaf etdirmələrini təmin edir. 3. Münasibətlərin idarə edilməsi: Yeniyetmələrin sosial əlaqələrini düzgün şəkildə idarə edə bilməsi, emosional sağlamlıqlarının vacib bir aspektidir. Yaxşı dostluqlar və ailə əlaqələri, yeniyetmələrə emosional dəstək verir, müsbət özünə qiymət hissi yaradır və onların emosional rifahını artırır. 4. Qərar qəbuletmə və stresslə başa çıxma: Yeniyetmələr, həyatlarında qarşılarına çıxan çətinliklərlə müsbət şəkildə mübarizə apara bilməlidirlər. Bu, onların emosional sağlamlığını qorumağa kömək edir. Stres və təzyiqlərə qarşı düzgün reaksiya verə bilmək, özünü qorumaq və çətin vəziyyətlərlə başa çıxmaq bacarığı, sağlam inkişaf üçün vacibdir. 5. Empati və sosial bacarıqlar: Emosional sağlamlığa sahib olan yeniyetmələr, başqalarının hisslərini başa düşmək və onlara empati göstərmək bacarığına sahibdirlər. Bu, onların münasibətlərini gücləndirir və sosial mühitlərdə uyğunlaşmalarına kömək edir. 6. Pozitiv emosiyalar və motivasiya: Emosional sağlamlıq, pozitiv duyğuların, məmnuniyyətin və həyatın mənasının qəbul edilməsi ilə əlaqəlidir. Yeniyetmələr bu dövrdə öz maraqlarını tapmalı və həyatlarını daha anlamlı etmək üçün müxtəlif fəaliyyətlərlə məşğul olmalıdırlar. Bu, həm də onların akademik və şəxsi uğurlarına müsbət təsir göstərir. Yeniyetməlikdə emosional sağlamlığın qorunması: Yeniyetmələrin emosional sağlamlığını qorumaq üçün, həm ailə, həm məktəb, həm də cəmiyyət onların dəstəkçisi olmalıdır. Ailə, yeniyetmələrə sevgi, qayğı və dəstək verərək, onların öz emosiyalarını düzgün ifadə etmələrinə imkan yaratmalıdır. Məktəblər və cəmiyyətlər isə, yeniyetmələrə psixoloji dəstək xidmətləri təklif edərək və sosial bacarıqlarını inkişaf etdirərək, onların emosional rifahını dəstəkləyə bilər. Emosional sağlamlıq, yeniyetmələrin gələcəkdə sağlam, uğurlu və balanslı böyümələrini təmin etmək üçün vacib bir əsasdır. Bu dövrdə düzgün müdaxilələr və dəstək, onların psixoloji və emosional rifahını gücləndirir və onların sağlam inkişaflarını dəstəkləyir.  Mühüm nəzəriyyələrdən biri Erik Eriksonun psixososial inkişaf nəzəriyyəsidir. Erikson, gənclik dövrünü "kimlik və rol qarışıqlığı" mərhələsi olaraq təsvir edir və bu dövrün, şəxsiyyətin formalaşmasında vacib bir mərhələ olduğunu vurğulayır. Onun nəzəriyyəsi, yeniyetmələrin öz kimliklərini tapmaq və həyatın məqsədlərini müəyyənləşdirmək üçün hansı çətinliklərlə qarşılaşdıqlarını anlamağa imkan verir. Emosional zəka nəzəriyyəsini təqdim edən Daniel Goleman da bu sahədə mühüm tədqiqatlar aparmışdır. Goleman’ın konsepsiyasına görə, emosional zəka insanların öz duyğularını başa düşmələri, idarə etmələri, həmçinin başqalarının emosiyalarını tanımaları və onlarla effektiv əlaqə qurma bacarıqlarıdır. Bu bacarıqların inkişafı, yeniyetmələrin emosional rifahını və sosial bacarıqlarını artırmağa kömək edir. Bundan başqa, sosial dəstək nəzəriyyəsi, sosial əlaqələrin yeniyetmələrin emosional rifahı üzərindəki təsirini açıqlayır. Tədqiqatlar göstərir ki, sosial dəstək (ailə, dostlar, məktəb) gənclərin psixoloji sağlamlığını qorumağa və stresslə mübarizə aparmağa kömək edir. Lakin, sosial dəstəyin yoxluğu və ya zəifliyi, emosional rifahı mənfi təsir edə bilər. Sosial media və rəqəmsal texnologiyalar sahəsində də son illərdə bir çox tədqiqat aparılmışdır. Yeniyetmələrin onlayn dünyada sərf etdikləri zaman, özünə inamlarını və emosional sağlamlıqlarını əhəmiyyətli şəkildə təsir edə bilər. Sosial şəbəkələrdəki təzyiqlər, şərhlər, bəyənmələr və rəylər, gənclərin öz kimliklərini formalaşdırmalarında, eyni zamanda emosional rifahlarına ciddi təsir göstərə bilər.  Yeniyetmələrin Emosional Rifahına Təsir Edən Amillər Ailə və Sosial Dəstək: Ailənin yeniyetmələrin emosional rifahı üzərindəki rolu tədqiqatların göstərdiyinə görə, çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ailə, gənclərin psixoloji inkişafında birinci dərəcəli təsir edən amildir. Ailənin emosional dəstəyi, gənclərin həyatlarının müxtəlif dövrlərində qarşılaşdıqları çətinliklərlə başa çıxmalarına kömək edir. Tədqiqatlar göstərir ki, güclü ailə əlaqələri olan yeniyetmələr, psixoloji çətinliklərlə daha asan mübarizə aparır və streslə daha yaxşı başa çıxırlar. Lakin, ailə üzvləri arasında davamlı münaqişələr və ya emosional dəstəyin olmaması, gənclərin psixoloji sağlamlığını pisləşdirə bilər. Sosial dəstəyin digər vacib hissəsi, dostlar və məktəb mühitidir. Yeniyetmələrin sosial şəbəkələri və etibarlı dost əlaqələri, onlara təhlükəsiz və güvənli bir mühit təklif edərək, emosional rifahlarını artırır. Bununla yanaşı, məktəb mühiti və müəllimlərin dəstəyi, gənclərin sosial bacarıqlarını və özünə inamlarını gücləndirən vacib amillərdən biridir. Akademik Təzyiqlər: Akademik mühitdəki təzyiqlər, yeniyetmələrin üzləşdiyi ən böyük stress mənbələrindən biridir. Müasir cəmiyyətin akademik müvəffəqiyyətə verdiyi yüksək dəyər, gənclərin məktəb həyatlarında daha çox təzyiqlə üzləşmələrinə səbəb olur. Yüksək qiymətlər, gələcək karyera uğuru, universitetə qəbul və s. məsələlər gənclərin psixoloji sağlamlığını təhlükə altına ala bilər. Gənclər, akademik müvəffəqiyyət uğrunda həyatlarını çox vaxt balanssızlaşdıraraq psixoloji narahatlıq və stress yaşayırlar. Bu təzyiqlər, həmçinin, depressiya, anksiyete və digər psixoloji problemlərə səbəb ola bilər. Sosial Media və Rəqəmsal Texnologiyalar: Bugünkü dövrün ən böyük təsir amillərindən biri olan sosial media, yeniyetmələrin emosional rifahını ciddi şəkildə təsir edir. Sosial şəbəkələr, gənclərin bir-biri ilə əlaqə qurma metodlarını dəyişdirərək, onların özlərini qiymətləndirmə və sosial təzyiqlərlə mübarizə aparma şəraitini dəyişdirmişdir. İnternetdəki "like"lar, şərhlər və bəyənmələr, yeniyetmələrin özünə inamlarını artırmaq və ya əksinə, mənfi təsir göstərmək üçün əsas faktorlardır. Əlavə olaraq, sosial media vasitəsilə yayılan bədən imici təzyiqləri və ya məşhurların həyat tərzinin gənclər üzərindəki təzyiqləri, onların kimlik inkişafını və emosional vəziyyətlərini mənfi təsir edə bilər. Onlayn şantaj, zorakılıq və təhqirlər də sosial media vasitəsilə gənclərin psixoloji sağlamlığını təhlükə altına alır. Yeniyetmələr arasında depressiya və anksiyetenin artması müasir dövrün ən ciddi psixoloji problemlərindən birinə çevrilmişdir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının verdiyi məlumata görə, gənc əhalinin əhəmiyyətli bir hissəsi emosional narahatlıqlar və psixoloji çətinliklərlə qarşılaşır. Bu artışın səbəbləri müxtəlifdir və hər birinin özünəməxsus təsirləri vardır. Sosial təzyiqlər, akademik və ailəvi problemlər, gələcək narahatlıqları və sosial medianın mənfi təsirləri, depressiya və anksiyetenin yaranmasında əsas amillərdir. Bununla yanaşı, yeniyetmələr arasında psixoloji narahatlıqların artması, onların akademik və sosial uğurlarına da təsir edir. Depressiya və anksiyete halları, gənclərin özünə inamını zəiflədir, motivasiyalarını azaldır və sosial əlaqələrində çətinliklərə səbəb olur. Bir çox gənc, özlərini cəmiyyətə və ya ailələrinə uyğunlaşdırmaqda çətinlik çəkir və nəticədə daxili narahatlıq və psixoloji problemlərlə qarşılaşır. Yeniyetmələrdə depresiyanın əlamətləri, yuxusuzluq, tənhalıq hissi, intihar düşüncələri və özünə zərər vermək kimi təhlükəli hallarla özünü göstərə bilər. Bu səbəbdən, depressiya və anksiyetenin vaxtında aşkar edilməsi və müvafiq müalicənin başlanması çox önəmlidir. Kiber zorakılıq, son illərdə internetin və sosial medianın geniş yayılması ilə daha da artmışdır. Yeniyetmələr, onlayn dünyada müxtəlif təcavüzkar davranışlarla qarşılaşa bilirlər. Bu cür zorakılıqlar arasında təhqir, şantaj, qərəzli şərhlər və cinsi təcavüz hallarına qədər bir çox müxtəlif nümunələr mövcuddur. Kiber zorakılıq, yeniyetmələrin emosional rifahına ciddi şəkildə təsir edə bilər və onların özünə inamını zəiflədir, sosial əlaqələrini poza bilər və hətta intihara qədər aparan psixoloji problemlərə yol aça bilər. Onlayn zorakılıq, bəzən fizioloji zorakılıqdan daha ciddi nəticələrə yol açır, çünki gənclər bu cür təhdidləri tez-tez gizli şəkildə yaşayır və buna görə də ətraflarından yardım almaq çətin olur. Sosial şəbəkələrdə yayılan yalan məlumatlar, şantaj mesajları və təhqirlər, gəncləri daha çox tək qoyur və onların psixoloji sağlamlığını zərərli təsirlərlə üzləşdirir. Yeniyetmələr üçün ən böyük təhlükə, onlayn zorakılığın və kiberbulinqin sosial həyatda və məktəbdə daha da təcrid olmalarına səbəb olmasıdır. Bu təcrid, onları daha da zəiflədir və psixososial inkişaflarını məhdudlaşdırır. Sosial izolasiya, xüsusilə pandemiya dövründə, yeniyetmələrin emosional rifahına ciddi təsir göstərmişdir. Uzaqdan təhsil və sosial fəaliyyətlərin məhdudlaşdırılması, gənclərin sosial bacarıqlarının inkişafını və emosional dəstəyi əldə etmələrini çətinləşdirmişdir. İzlədikləri onlayn dərslər və digər fəaliyyətlər, onları real sosial əlaqələrdən ayırmış və tənhalıq hissini artırmışdır. Sosial izolasiya, gənclərin tək başlarına hiss etmələrinə və dünyadan uzaqlaşmalarına səbəb olur. Sosial təcrid həmçinin depressiya və anksiyetənin artmasına səbəb olur, çünki gənclər özlərini daha çox tənha hiss edirlər və problemlərini heç kimlə bölüşməyin çətin olduğunu düşünürlər. Bu vəziyyətin davam etməsi, onların psixoloji vəziyyətini daha da pisləşdirə bilər. Pandemiya dövrü göstərdi ki, sosial əlaqələrin olmaması, yeniyetmələrin özünə hörmətini və emosional balansını ciddi şəkildə pozur. Təcrübələrə əsaslanaraq, sosial əlaqələrin gücləndirilməsi və yeniyetmələrə müvafiq dəstək verilməsi çox vacibdir.Yeniyetmələrin emosional rifahını dəstəkləmək üçün psixoloji dəstək mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Psixoloji dəstək, yeniyetmələrə öz duyğularını başa düşmək, onlarla başa çıxmaq və sosial vəziyyətlərdə daha yaxşı uyğunlaşmaq bacarıqlarını öyrədir. Psixoloq və terapevtlərin verdiyi dəstək, yeniyetmələrin stresslə mübarizə aparmaq üçün uyğun metodları öyrənmələrinə kömək edir. Bundan əlavə, emosional zəka təhsili, gənclərin öz emosiyalarını idarə etmə bacarıqlarını inkişaf etdirə bilər. Emosional zəka, özünə inamı artırır, sosial bacarıqları gücləndirir və streslə başa çıxma bacarıqlarını artırır. Yeniyetmələrin müsbət və mənfi emosiyalarını tanımaq, başqalarının emosiyalarına empati göstərmək, və qarşılıqlı əlaqələrdə daha uğurlu olmaq üçün bu sahədə təhsil almaq çox vacibdir. Sosial medianın düzgün istifadəsi, yeniyetmələrin psixoloji sağlamlığını qorumaq üçün vacib bir amildir. Rəqəmsal savadlılıq, gənclərin onlayn dünyada təhlükəsizlik qaydalarını bilmələrini və sosial şəbəkələrdə sərhəd qoymalarını təmin edir. Yeniyetmələrə onlayn şəbəkələrdə qarşılaşdıqları təcavüzkarlara və ya təhdidlərə necə reaksiya verməli olduqlarını öyrətmək, onların psixoloji rifahını artırmaq üçün çox faydalıdır. Sosial medianın yeniyetmələrə təsiri müasir dövrün ən aktual məsələlərindən biridir. Sosial media platformaları, yeniyetmələrin gündəlik həyatının ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib və bu platformalarda keçirilən zaman onların emosional, sosial və psixoloji rifahına böyük təsir göstərir. 1. Sosial əlaqələrin inkişafı və zəifləməsi: Sosial media, yeniyetmələrə uzaq məsafələrdəki dostlarla əlaqə saxlamağa və yeni insanlar ilə tanış olmağa imkan verir. Bu, onların sosial əlaqələrini genişləndirə bilər və daha geniş sosial dairələr qurmağa kömək edir. Lakin, eyni zamanda, sosial media çox vaxt real həyatda qarşılıqlı əlaqələri azaldır. Yeniyetmələr, onlayn dünyada başqaları ilə ünsiyyət qurarkən, əsl sosial bacarıqlarını inkişaf etdirməmək riski ilə üzləşirlər. Real həyatda empati qurmaq və üzbəüz ünsiyyət bacarıqlarını əldə etmək də vacibdir. 2. Özünə inam və bədən təsviri: Sosial media, xüsusilə vizual platformalar yeniyetmələrin bədənlərinə, görünüşlərinə və sosial statuslarına dair təzyiqlərini artıra bilər. Bu platformalarda "ideal" bədən ölçüləri, gözəllik standartları və həyat tərzləri təqdim edilir. Nəticə olaraq, yeniyetmələr özlərini digərləri ilə müqayisə edə bilər və bu da bədən dismorfikası, özünə inamsızlıq və emosional narahatlıqlara səbəb ola bilər. 3. sosial media təzyiqləri: Yeniyetmələr, sosial şəbəkələrdə başqalarının "mükəmməl" həyatını gördükcə, öz həyatlarını kifayət qədər yaxşı və maraqlı görməmək hissinə düşə bilərlər. Bu, depressiya və anksiyetənin artmasına səbəb ola bilər, çünki gənclər sosial media vasitəsilə daha çox təzyiq və gözləntilərlə üzləşirlər. 4. Onlayn zorakılıq: Sosial medianın bir başqa mənfi tərəfi də onlayn zorakılıq və internet üzərindən zorakılıq hallarının artmasıdır. Yeniyetmələr, sosial şəbəkələrdə təhqirə, şantaja və ya onlayn zorakılığa məruz qala bilərlər. Bu, onların psixoloji sağlamlığını ciddi şəkildə zədələyir, özünə hörmətlərini aşağı salır və sosial izolyasiyaya səbəb ola bilər. 5. Bilik və məlumat əldə etmə: Sosial media, yeniyetmələr üçün həm də bir məlumat mənbəyi rolunu oynayır. Müxtəlif sahələrdəki yeni məlumatlar, maraq sahələri və təhsillə bağlı resurslar, sosial mediada asanlıqla əldə oluna bilər. Həmçinin, sosial media, gənclərin müəyyən mövzularda fikir mübadiləsi etmələrinə və fərqli perspektivlərdən öyrənmələrinə imkan yaradır. Bu, onların dünyagörüşünü genişləndirə və sosial məsələlərə qarşı daha həssas olmağa təkan verə bilər. 6. Emosional rifah və stres:Bəzi araşdırmalar, sosial media istifadəsinin artmasının yeniyetmələr arasında stresin, depressiyanın və anksiyetenin daha çox yayılmasına səbəb olduğunu göstərir. Sosial şəbəkələrdə keçirdikləri zaman, xüsusilə mənfi şərhlər, tənqidlərlə qarşılaşan yeniyetmələrdə emosional pozğunluqların meydana gəlməsi mümkündür. Digər tərəfdən, sosial media platformaları, yeniyetmələrə həm də sosial dəstək və müsbət əlaqələr qurmaqda kömək edə bilər, amma bu, müsbət tərəflərin bəzən mənfi təsirlərdən üstələməsini təmin etmək üçün düzgün idarə edilməlidir. Ümumiyyətlə, sosial medianın yeniyetmələrə təsiri həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Onun həyatlarında təsirli və faydalı olabilməsi üçün doğru istifadə edilməli, onlayn davranışlar və şəbəkə etikası barədə maarifləndirmə aparılmalıdır. Əlavə olaraq, sosial medianın istifadəsinin məqsədyönlü şəkildə idarə edilməsi, yeniyetmələrin sosial təzyiqlərdən qorunmasına və emosional sağlıqlarının qorunmasına kömək edə bilər. Ailə və Cəmiyyətin Rolu: Ailələr, yeniyetmələrin emosional rifahını dəstəkləməkdə əsas rol oynayır. Ailə üzvləri, gənclərə sevgi və qayğı göstərməklə onların psixoloji sağlamlığını qorumağa kömək edirlər. Güclü ailə əlaqələri, yeniyetmələrə özlərini təhlükəsiz və sevilmiş hiss etmələrinə kömək edir. Cəmiyyət də yeniyetmələrin inkişafında mühüm rol oynayır. Ailə və məktəb mühiti ilə yanaşı, cəmiyyətin dəstəyi və empati, yeniyetmələrin emosional rifahını artırmaq üçün çox vacibdir. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri, gənclərə daha sağlam və dəstəkləyici bir mühit yaratmaqda əhəmiyyətli rol oynaya bilər.Məqalənin sonunda, yeniyetmələrin emosional rifahı ilə bağlı ətraflı tədqiqatlar və mövcud problemlər müzakirə edildi. Yeniyetmələrin emosional rifahını dəstəkləmək üçün müxtəlif həll yolları təklif edilib. Psixoloji dəstək, emosional zəka təhsili və sosial medianın düzgün istifadəsi, gənclərin psixoloji sağlamlığını qorumaq və inkişaf etdirmək üçün vacib vasitələrdir. Həmçinin, ailə və cəmiyyətin dəstəyi, gənclərə sağlam bir emosional mühit təqdim etmək üçün çox əhəmiyyətlidir. Gələcəkdə, məktəblər və cəmiyyətlər tərəfindən daha çox diqqət göstərilməsi, yeniyetmələrin psixoloji sağlamlıqlarını qorumağa kömək edəcək və onların müsbət inkişaflarını təmin edəcəkdir.

Bir çox ailə münasibətində , ister uşaqla istersede yetişkinlər arasında səs tonunu ucaldaraq mübahisələr edilir. Bu zaman əsas mövzu kənarda qalır və sadece bir güc göstərisinə şahidlik edirik . Mövzuya Analitik tərəfdən baxdığımızda ya söz haqqı verilməmiş,sevgi arayışında olan uşağı , ya da kaygılı,travmatik ,özgüvənsiz ,suçluluk psikolojisinde olan valideyni görmüş oluruq.  Bu zaman sadece 1 deqiqelik derin nefes meşğelesi yapsak , hem biz sakinləşəcəyik həm də qarşı tərəfə söz hakkı verib onun özünü ifadə etməsini, bizim də onu anlamağımızı asandlaşdırarıq . Zaman qısadır bir birinizi incitmədən hörmet ederek , sevginizi hiss etdirərək yaşıayın . Psixoloq Xəyal Bayramov

Çox zaman sahib olduqlarımızı görməzdən gəlir və diqqətimizi əlimizdə olmayan şeylərə yönəldirik. Halbuki, bir insanın dəyərsiz hesab etdiyi bir şey, başqa biri üçün ən qiymətli xəzinə ola bilər. Bu, tamamilə insanın baxış bucağına bağlıdır.Həyatda sahib olduqlarımızın dəyərini anlamaq və onları qiymətləndirmək üçün bəzən sadəcə bir an dayanmaq və düşünmək kifayətdir. Çünki həyatın ən gözəl anları, çox vaxt gözümüzün önündə olur, lakin biz bunları ya hiss etmirik, ya da onların dəyərini bilmirik. Bu anlar, bir uşağın təmiz və səmimi baxışı ilə göründüyündə isə tamamilə fərqli bir məna kəsb edir.Uşaqlar, həyatın ən saf tərəflərini görə bilən və hər şeyə heyrət və sevgi ilə yanaşan varlıqlardır. Onların hər kiçik şeyə sevinc duya bilməsi, bizə bir dərsdir. Bəlkə də, onların bu sadə və təmiz baxışı bizə, sahib olduqlarımıza minnətdar olmağı və həyatı daha fərqli bir bucaqdan qiymətləndirməyi öyrədə bilər.Unutmayaq ki, xoşbəxtlik, sahib olduqlarımıza dəyər verməkdən və onların kiçik də olsa, həyatda yaratdığı gözəllikləri görməkdən keçir. Həyatı bir uşağın gözlərindən görmək isə, bizi həqiqi xoşbəxtliyə aparan yollardan biridir. 

İmtahan – insanın psixoloji davamlılığının, psixoloji hazırlıq və bacarığının biliklər vasitəsilə yoxlanılması prosesidir. Yəni, insanda özünüqiymətləndirmənin səviyyəsi, özünəinamın gücü, özünütanımanın mahiyyəti müəyyən mənada imtahan şəraitində aşkar oluna bilər. Bu səbəbdən, imtahanın insanda yaratdığı xüsusi kəşfetmə aurası, stress kimi özünü büruzə verir. Özünüqiymətləndirmə, özünəinam, özünütanıma kimi meyarlar həm psixoloji, həm də fizioloji cəhətdən xarakterizə oluna bilər. Məhz, uyğun olaraq, imtahan stressi də iki istiqamətdə təhlil oluna bilər. Bu istiqamətlərin təhlili zamanı psixoloji parametrlərin fizioloji əlamətlər yaratdığı ortaya çıxır. Fizioloji təsirlərin psixoloji faktlardan qaynaqlandığını nəzərə alaraq, imtahan stresinin daxili psixoloji situasiya olduğunu qeyd etmək mümkündür. İmtahanın stresinin mənbəyi zamandır: İmtahan stresi ilk növbədə zamanla bağlı yaranır. Belə ki, imtahan vaxtının əvvəlcədən, müəyyən tarixdə olmasının bilinməsi, bəzən müsbət, bəzən də mənfi təsir aşılamağa başlayır. Bəziləri üçün nəticədən asılı olmayaraq, imtahanın tez gəlib-keçməsi əsas qayə hesab olunur. Bəziləri üçün isə, imtahan yaxınlaşdıqca, imtahan xofu onları narahat etməyə başlayır. Nəticədə, hər kəs üçün ortaq nöqtə stressdir. Zamana bağlı yaranan stresdə orqanizmdə uzunmüddətli mənəvi əziyyətin hökm sürməsi ilə bədənin işləmə mexanizmi pozulur. Bu zaman, bədəndə nizamlamanın təmin edilməsi məqsədilə, qlükokortikoid hormonu ifraz olunmağa başlayır. Qlükokortikoid hormonunun ifrazı bədənin tənzimlənməsini təmin edir, lakin, stresin davamlı olması, həmin hormonun ifrazı prosesinin də pozulmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, qlükokortikoid hormonunun ifrazında miqdarın düzgün yerinə yetirilməməsi, beyin hüceyrələrinin fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərir. Yəni, beynin enerji gücünün zəifləməsinə gətirib çıxarır. Ona görə, stressin uzunmüddətli davam etməsi, beyin fəaliyyətinin ləngiməsinə səbəb olur. Həll yolları: Zamana bağlı stressin aradan qaldırılması üçün ilk olaraq, “imtahanı gözləmək” düşüncəsindən azad olmaq lazımdır. Gözləmək anlayışı elə tək başına xüsusi işgəncə metodu sayıla bilər. Digər tərəfdən, imtahan tarixini tez-tez xatırlamaqdan qaçmaq lazımdır. Beynin sərhədsiz, limitsiz özəlliyə malik olduğunu mənimsəyib, “ən yaxşısına” nail olmaq, düşüncəsinə yiyələnmək lazımdır. Əsas diqqət yetirilməsi gərəkən nüanslardan biri də, insanın özünəməxsus, fərdi keyfiyyətlərinə uyğun “rejim”, “sistem” müəyyənləşdirməsidir. Zamanın aldıqlarını düşünmək yerinə, hər daim zamandan ala biləcəklərinizi düşünün... Ayxan Hüseynli AYB-nin üzvü Psixoloq

1. Başqalarını xoşbəxt etmək səyi- Uşaqlıqda sevgi qazanmaq üçün səy göstərməli olan fərdlər, yetkinlik dövründə daima başqalarının istəklərini üstün tuturlar. 2. Boşluq hissi-Travmanın səbəb olduğu emosional uzaqlaşma, yetkinlik dövründə məqsədsizlik və ya heç nədən həzz almamaq kimi özünü göstərə bilər. 3. Müvəffəqiyyət qorxusu -Uğurlu olsalar, bunun onlardan alınacağını və ya buna layiq olmadıqlarını hiss edərək, özlərini sabote edirlər. 4. "Hiss edə bilməmə" vəziyyəti- Həddindən artıq stress nəticəsində həm müsbət, həm də mənfi emosiyaları tam yaşaya bilməmək baş verə bilər. 5. Həddindən artıq ehtiyac və ya müstəqillik vəsvəsəsi- Onlar ya daima dəstək axtararaq arxayınlıq axtarırlar, ya da heç kimə güvənməmək üçün hər şeydən uzaq durmağa meyllidirlər. 6. Emosional yaddaş itkisi -Uşaqlıq xatirələrini travmaya görə xatırlaya bilməmək şüuraltı unutma mexanizminin işə düşməsi ilə əlaqədardır. 7. Davamlı özünü tənqid etmək- Uşaqlıqda tənqid olunmaq və ya kifayət qədər bəyənilməmək insanın özünü daim sərt şəkildə mühakimə etməsinə səbəb olur. 8. Həddindən artıq iş və istirahətin olmaması- Dəyərini "bacardıqları" ilə ölçən fərdlər davamlı olaraq məhsuldarlıq və ya iş ardınca gedirlər, lakin dinclik tapa bilmirlər. 9. Fiziki Sağlamlıq Problemləri -Travmanın uzunmüddətli stress təsiri; Migren, həzm problemləri və xroniki ağrı kimi fiziki simptomlara çevrilə bilər. Bu təsirlər tez-tez nəzərə çarpmasa da, onlardan xəbərdar olduqda sağalma prosesinə başlamaq mümkündür. Psixoloq Aysu Əliyeva

Normal zəka düzəyində olmasına rəğmən dil, oxuma və yazma bacarıqlarında problemlər yaşanmasına səbəb olan özəl öyrənmə pozuntusudur. Hərfi mənası «dis « çətinlik, yoxluq; leksiya « dil deməkdir  Oxuma çətinliyi ilə bərabər gələn özəl öyrənmə çətinliyidir. Disleksiya- edilən müdaxilələrə baxmayaraq uşağın öyrənməsində olan çətinlikdir. Diskalkuliya – hesablama , riyazi əməllərlə bağlı çətinlik, pozuntu  Disqrafiya – yazı ilə bağlı pozuntu  Dispraksiya- motor və hərəkət koordinasiyası pozğunluğu Diskalkuliyanın əlamətləri Rəqəmləri yalnış qavrayır Rəqəmlərin yerini səhv yazır  Durğu işarələrini səhv qoyur ( disqrafiya) Riyazi əməllərdə çətinlik çəkir  Ölçü qavramlarinda çətinlik çəkir  Müqayisə etməkdə çətinlik çəkir ( böyük – kiçik işarəsi) Çox çalışmasına rəğmən hərf, rəqəmləri yadında saxlaya bilməmək Hərf və rəqəmləri oxşar/ fərqli səslənməsinə görə qarışdırmaq Səsli oxumaqdan imtina  Başqası oxuyanda anlama, lakin öz oxuduğunu anlamama Çox ləng oxuma Oxuyan zaman çox həyəcanlanma Ürəkbulanma ,qarın ağrısı ( oxuyan zaman ) Cümlələri intonasiya ilə deyil , tək- tək sözlərlə oxumaq Sözü tərsinə oxumaq  Sağ / solu qarışdırır  Vizual qavramada zəiflik Oxuyarkən sözün sonuna heca əlavə etmək və ya son hecani oxumamaq Zaman , məkan qavramlarini qarışdırır . Dislektik uşaqlar çox erkən yaşlarda tanına bilər ,amma məktəb dövrünün başlaması ilə daha qabarıq şəkildə ortaya çıxır . Çünki oxu yükü artır . Uşaqların 7-10% də disleksiya əlamətləri müşahidə olunur. Disleksiyanin səbəbi məlum deyil. Disleksiya oxuma prosesində olan bioloji problemin nəticəsidir. Hər 5 uşaqdan birində disleksiya görülür . Disleksiyanın 37 əlamətini müəyyən ediblər. Disleksiyanin ən böyük səbəblərindən biri genetik faktordur. Ata və yaxud anada varsa , uşaqda da görülə bilər . Disleksiya özü ilə bərabər özgüvən əksikliyi və 50% diqqət əksikliyi gətirir. Necə kömək etməli? 1.Valideyn səbrli olmalı  2.Digər uşaqlarla muqayisə etmək olmaz  3.Danlamaq, mühakimə etmək, tələsdirmək olmaz . 4.Həyəcanlanan zaman üzərinə getməmək 5.Onları tənbəl adlandırmamaq 6.Arxa partada otuzdurmamaq 7.Daha çox diqqət ayrılmalı 8.Onlara daha sadə çalışmalar verilməli 

Toksik insanlar kimlərdir? Toksik insanlar. Bu termin çox vaxt zərərli və ya mənfi təsir göstərən şəxslər üçün istifadə olunur. Bu yazıda toksik insanların xarakterik xüsusiyyətləri, onların ətraf mühitə təsiri və onlarla necə başa çıxmaq lazım olduğunu araşdıracağıq. Toksik insanların xarakteristik xüsusiyyətləri Özünü düşünmək Toksik insanlar adətən özlərini düşünür və başqalarının hisslərinə biganə qalırlar. Bu insanlar əsasən öz maraqlarını nəzərdə tutur, başqalarının ehtiyaclarını və hisslərini nəzərə almırlar. Onlar üçün ən əsası öz məqsədləri və arzularıdır. Özünü düşünmək bu tip insanların əsas xüsusiyyətlərindən biridir və bu xüsusiyyət onların ətrafdakı insanlarla münasibətlərinə də təsir göstərir. Manipulyasiya Bu insanlar başqalarını öz maraqları üçün manipulyasiya etməkdə usta olurlar. Onlar insanları aldatmaq və istismar etmək üçün müxtəlif taktikalar istifadə edirlər. Manipulyasiya toksik insanların ən təhlükəli davranışlarından biridir. Onlar başqalarını öz iradələrinə tabe etmək və mənafelərini təmin etmək üçün yalan danışmaqdan, məlumatları səhv şəkildə yaymaqdan və hətta qorxu yaratmaqdan çəkinmirlər. Bu tip davranışlar onların ətrafındakı insanlara mənəvi və psixoloji ziyan vura bilir. Neqativ enerji Toksik insanlar tez-tez neqativ enerji yayırlar. Onlarla ünsiyyət qurmaq çətin olur və adətən onlar ətrafdakılara mənfi hisslər bəxş edirlər. Onların mənfi enerjisi ətrafdakı insanların ruh halına, motivasiyasına və hətta sağlamlığına mənfi təsir edə bilir. Bu insanlarla münasibətdə olanlar tez-tez özlərini yorğun və məyus hiss edirlər. Qərəzli davranışlar Onlar başqalarına qarşı qərəzli və haqsız davranışlar sərgiləyə bilirlər. Bu, ətrafdakı insanlara ziyan vura bilər. Toksik insanlar öz mənafelərini təmin etmək üçün ədalətsiz və qeyri-etik yolları seçməkdən çəkinmirlər. Onların qərəzli davranışları ətrafındakı insanların inamını və etibarını sarsıdır, münaqişə və anlaşılmazlıqlara səbəb olur. Toksik insanlarla necə başa çıxmalı Həddini bilmək Toksik insanlarla ünsiyyətdə həddini bilmək çox vacibdir. Onlarla münasibətlərdə öz hüdudlarınızı qorumağı bacarmalısınız. Öz hüdudlarınızı müəyyən etmək və bu hüdudları qorumaq toksik insanların mənfi təsirlərindən qorunmağın ən yaxşı yoludur. Bu hüdudlar, fiziki məsafədən tutmuş, emosional və psixoloji məsafəyə qədər ola bilər. Özünüzü qorumaq üçün lazım gələrsə, bu insanlarla olan əlaqələrinizi məhdudlaşdıra və ya tamamilə kəsə də bilərsiniz. Pozitiv münasibət Pozitiv və sağlam münasibətlər qurmaq toksik insanların təsirindən qorunmağın ən yaxşı yoludur. Pozitiv insanlarla ətrafınızı əhatə etmək vacibdir. Bu, sizə mənfi enerjilərdən qorunmaq və özünüzü daha yaxşı hiss etmək üçün lazımi dəstəyi verəcək. Pozitiv insanlarla münasibət qurmaq, həm şəxsi, həm də peşəkar həyatınızda müsbət təsirlər yaradır. Bu insanlar sizə güc verir, özünüzü daha yaxşı ifadə etməyə və öz hədəflərinizə doğru irəliləməyə kömək edirlər. İntiqamdan uzaq durmaq Toksik insanlarla münasibətlərdə intiqam hissindən uzaq durmaq lazımdır. Bu cür hisslər sizi də mənfi təsirlərə məruz qoya bilər. İntiqam almaq istəyi vəziyyəti daha da pisləşdirə və özünüzə daha çox zərər verə bilər. Onun əvəzinə, məsələləri həll etməyə və irəliyə baxmağa diqqət yetirin. Mənfi hisslərdən uzaq durmaq və öz ruh halınızı qorumaq üçün müsbət fəaliyyətlərə və düşüncələrə yönəlməyiniz yaxşı olar. Dəstək axtarmaq Bu cür insanlarla ünsiyyətdə çətinlik çəkirsinizsə, dostlar və ya peşəkar məsləhətçilərdən dəstək almaq faydalı ola bilər. Dəstək qrupları, terapevtlər və ya etibarlı dostlar sizə məsləhət və dəstək verə bilərlər. Onlarla danışmaq və öz təcrübələrinizi bölüşmək, hisslərinizi ifadə etməyə və vəziyyəti daha yaxşı anlamağa kömək edə bilər. Toksik insanlarla ünsiyyətin təsirinə qarşı strateji yanaşmalar Münasibətlərdə sağlamlığın əhəmiyyəti Sağlam münasibətlər qurmaq həm şəxsi, həm də peşəkar həyatda vacibdir. Toksik insanlarla ünsiyyət qurmaqdan qaçmaq və sağlam münasibətlərə üstünlük vermək həyat keyfiyyətinizi yaxşılaşdıracaq. Münasibətlərinizdə sağlamlığa və müsbət qarşılıqlı təsirə diqqət yetirmək isə, sizə daha sağlam və mənalı həyat təcrübələri təqdim edəcək. Toksik insanlarla ünsiyyətdən çıxış yolları Bəzən toksik insanlarla tamamilə ünsiyyəti kəsmək lazım ola bilər. Bu, öz sağlamlığınızı və rifahınızı qorumaq üçün vacib bir addım ola bilər. Bu, xüsusən də bu insanların davranışları sizin öz sağlamlığınız və rifahınız üçün təhlükə yaratdıqda vacibdir. Bu münasibətlərdən uzaqlaşmaq çətin bir qərar ola bilər, amma bəzən ən sağlam seçim budur. Özünüzü toksik münasibətlərdən xilas etmək, sizdə yeni bir güc və azadlıq hissi yarada bilər. Şəxsi sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi Şəxsi sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi toksik insanlarla başa çıxmaqda mühüm bir addımdır. Bu sərhədlər, sizin nəyi qəbul edəcəyinizi və nəyi etməyəcəyinizi aydın şəkildə müəyyənləşdirir. Bu sərhədləri qurmaq və onlara sadiq qalmaq, özünüzü mənfi təsirlərdən qorumağa və özünüzü daha güclü hiss etməyə kömək edəcək. Emosional sağlamlıq və özünəqayğı Toksik insanlarla münasibətlərdə öz emosional sağlamlığınıza diqqət yetirmək vacibdir. Özünəqayğı praktikaları, meditasiya, idman, yaxşı qidalanma və kifayət qədər yuxu, bu məsələlərlə mübarizə aparmaqda sizə kömək edə bilər. Emosional sağlamlığınızı qorumaq, toksik insanların mənfi təsirlərinə qarşı dayanıqlı olmağınıza kömək edəcək. Nəticə Son olaraq qeyd edək ki,  toksik insanlarla necə başa çıxmaq barədə düşünmək, onların mənfi təsirlərindən qorunmaq üçün ilk addımdır. Özünüzə inam və müsbət münasibətlər qurmaqla, həyatınızdakı bu cür zərərli təsirlərdən uzaqlaşa bilərsiniz. Hər kəsin öz ruh sağlamlığını qorumaq üçün lazımi addımları atması vacibdir. Özünüzəqayğı göstərmək və öz sağlamlığınızı üstün tutmaq, toksik insanlarla başa çıxmağın əsas hissəsidir. Özünüzü və öz rifahınızı qorumaq üçün lazımi addımları atmaqdan çəkinməyin. Müəllif: Klinik -Psixoloq Nigar Cəbrayıl

Psixoloq.az xəbər verir ki,13 oktyabr 20024 il tarixdə Bakı Gənclər Evində "Ahəng Psixologiya" mərkəzinin təşkilatçılığı ilə keçirilən İlk Qadınlar Forumu-Bakı Zirvəsini uğurla başa catdırmışdır.Forumda bütün sahələrdə qadınların ictimai- siyasi,elm- təhsil,ailə,sahibkarlıq,Psixologiya sahələrindəki vacib rolundan,karyera inkişafından və uğurlarından danışılmaqla yanaşı ailədə və cəmiyyətdə Ana rolunun əhəmiyyətindən və aliliyindən bəhs edildi. Forum protokola əsasən ilk Azərbaycan Respublikasının himni səsləndi və Şəhidlərin ruhu bir dəqiqəlik sükutla yad edildi.Daha sonra Ahəng Pm- in təsisçi və rəhbəri Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova çıxışı ilə toplumda və bütün sahələrdə eləcədə Psixologiya sahəsində qadınların həmrəy olması və psixoloji biliklərə yiyələnməklə istər cəmiyyətdə istərsədə ailədə bü biliklərin tətbiqinin vacibliyini vurğuladı.Tədbirdə br çox ziyalılar,media nümayəndələri,Şəhid anası və qaziləri iştirakı xüsusi diqqət mərkəzində saxlanıldı.Millət Vəkili Pərvin Kərimzadə nin Azərbaycan qadını ilə bağlı çıxışı böyük alqışlara səbəb oldu.Daha sonra bütün panel iştirakçılarının çıxışı dinlənildi.Sonda Forum iştirakçılarına iştirak sertifikatları təqdim edildi xatirə şəkilləri çəkildi.Forum qadınlara" Birlikdə daha güclü "mesajı verərək forumun işini başa çatdırd https://www.facebook.com/100002743537628/videos/910021590995926/

Psixoloq.az xəbər verir ki, "Ahəng Psixologiya Reabilitasiya İnkişaf Mərkəzinin" rəhbəri Psixoloq Vüsalə Əmiraslanovanın təşkilatçılığı ilə *13 oktyabr 2024-cü il tarixdə "QADIN HƏMRƏYLİYİ FORUMU - BAKI ZİRVƏSİ"* keçiriləcəkdir. Forumda spikerlər panel müzakirə şəklində öz fikirlərini iştirakçılarla bölüşəcəkdir.  Forumun mövzusu: - Sahibkarlıqda qadınlar - Təhsildə qadınlar - Mediada qadınlar - Tibbdə və psixologiyada qadınlar Forumda panel müzakirələri yer alacaq. Forumun spikerləri: Vüsalə Əmiraslanova - Ahəng Psixologiya Reabilitasiya İnkişaf Mərkəzinin təsisçi direktoru, ailə uşaq psixoloqu Pərvin Kərimzadə - Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Nigar Ələsgərova - Kiçik və Orta Biznes Subyektləri və Klublarının idarə heyətinin sədri Sevda Əlizadə - Məlhəm Beynəlxalq Hospitalın icraçı direktoru Aytən Hüseynova - İDA təsisçi direktoru Elnarə Dərziyeva- əməkdar jurnalist Nailə Mirzəyeva - PR menecer Günay Kazımova- Blink media şirkətinin təsisçisi Aysel Arastunqızı - təhsil eksperti , pedaqoq Leyla Həsənova - USM həkim Aytac Məmmədova - mentor kouç, sahibkar Nilufər Qara - Lunchef catering şirkətinin təsisçisi Nigar Cəbrayılova - Klinik psixoloq Proqram: 10:30-11:00 - qeydiyyat 11:00 açılış və panel müzakirə (I hissə) 12:30 - 13:00coffee-break  13:00- 14:00 panel müzakirə (II hissə) 14:00 sertifikatların təqdimatı. Ödəniş : 30 azn  +994 70 206 05 91 Ünvan : Bakı Gənclər evi (Bakıxanov) 2024-10-1310:30Bakı Gənclər Evi (Bakıxanov)